Home ‘Ware gelovigen’ bezetten de Grote Moskee van Mekka 

‘Ware gelovigen’ bezetten de Grote Moskee van Mekka 

  • Gepubliceerd op: 29 mei 2024
  • Laatste update 08 jun 2024
  • Auteur:
    Philip Dröge
  • 11 minuten leestijd
Saoedische soldaten dringen de ondergrondse gang van de Grote Moskee van Mekka binnen.

Waarom nu?

De Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) heeft het dreigingsniveau verhoogd van 3 (aanzienlijk) naar 4 (substantieel). Dat betekent dat er een reële kans is dat er een aanslag in Nederland plaatsvindt. Het gaat onder meer om het gevaar van jihadistische organisaties. 

In 1979 probeert een groep fanatieke moslims de wereld te veroveren. Te beginnen bij de Grote Moskee van Mekka, de heiligste plek van de islam. De actie mislukt, maar leidt wel tot de geboorte van een nieuwe terreurbeweging.

Het is een term die moslims meestal alleen fluisteren. Maar ineens zeggen sommigen het hardop; anderen schreeuwen het letterlijk van de daken: de Mahdi is op aarde. ‘Hij die door God wordt bestuurd,’ zo staat deze mythische figuur beschreven in sommige geschriften van de islam, anderen noemen hem simpelweg ‘de Gids’. De man wiens komst betekent dat de eindtijd is aangebroken, het moment dat de islam de wereld verovert en het eeuwige koninkrijk van Allah aanbreekt.  

Meer historische verhalen lezen? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.

Ontvang historische artikelen, nieuws, boekrecensies en aanbiedingen wekelijks gratis in uw inbox.

Rond vijf uur in de ochtend op 20 november 1979 stromen liefst 50.000 gelovigen de Grote Moskee in Mekka binnen. Ze verzamelen zich op de binnenplaats. Ze komen het islamitische jaar 1400 inluiden, dat begint om half zeven bij zonsopgang. Het is eerste nieuwe maan na de laatste dag van de hadj, de traditionele pelgrimage naar Mekka. Deze bezoekers komen uit de hele wereld om deze buitengewone dag te vieren op de plek waar de profeet Mohammed is geboren. Sommigen hebben doodskisten bij zich. Dat is niet ongebruikelijk in de Grote Moskee, waar bezoekers soms pas overleden familieleden mee naartoe nemen.  

Deze plek ademt dan ook heiligheid. Adam en Eva liepen hier volgens de islam al rond, net als Abraham en Ismaël. In het midden van de marmeren binnenplaats staat de magneet die aan iedereen trekt, de Kaäba, de allereerste moskee van de islam en de  heiligste plaats van die religie. Net geen perfecte kubus, onderdelen van dit gebouw komen rechtstreeks uit de hemel, geloven moslims. Je moet het heiligdom op een speciale plek aanraken, of als dat niet kan ernaar wijzen. Ernaast ligt de Zamzambron, ontstaan door de wil van God om de zoon van Abraham te redden van de dood door uitdroging.  

vrijdagMassa’s mensen verzamelen zich rond de Kaäba, circa 1979.
vrijdagMassa’s mensen verzamelen zich rond de Kaäba, circa 1979. Bron: Getty Images.

De imam van de Grote Moskee roept op tot het gebed en de enorme massa gelovigen richt zich naar de Kaäba. Iedereen knielt simultaan en elke gelovige doorloopt de verplichte stadia van het gebed. Twee verzen uit de Koran sluiten het eeuwenoude ritueel af. De gelovigen kunnen naar huis of hotel. Of ze blijven in het heiligdom voor meer gebed, studie of meditatie. 

Maar ineens dringt een jongeman door de menigte naar voren. Hij grist de microfoon uit de handen van de imam. Het is een Arabier met een woeste baard en dito haardos en twee priemende ogen. Tegelijk openen enkele van zijn medestanders de lijkkisten die ze bij zich hebben. Daar zitten geen doden in, maar automatische wapens. De Mahdi is gearriveerd. 

In de lijkkisten zitten automatische wapens 

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Dit artikel op Historischnieuwsblad.nl is alleen toegankelijk voor abonnees. Met liefde en zorg werken wij iedere dag weer aan de beste historische verhalen door toonaangevende historici. Steun ons door lid te worden voor maar €4,99 per maand, de eerste maand €1,99. Log in om als abonnee direct verder te kunnen lezen of sluit een abonnement af.

Blinde paniek

Alsof het een militaire operatie betreft, zijn enkele minuten eerder vijf trucks aangekomen bij een poort van de Grote Moskee.  Daarin zitten zwaarbewapende mannen, die op hetzelfde moment het terrein van de moskee binnendringen. Gedisciplineerd nemen ze strategische posities in. 

De man met de priemende ogen is Juhayman al-Otaybi, een voormalige korporaal van de Saudische Nationale Garde. Via de microfoon van de imam schreeuwt hij zijn bevelen naar de mannen die zijn aangekomen en zijn medestanders op het binnenplein. ‘Ga naar de minaretten! Positioneer de sluipschutters! Sluit de deuren! Stel de bewakers op! Plaats de wachters voor de deuren!’ Volgens aanwezige Arabieren heeft hij het ruige accent van de bedoeïenen uit de binnenlanden. 

Juhayman al-Otaybi in gevangenschap, 1980.
Juhayman al-Otaybi in gevangenschap, 1980.

Bijna onmiddellijk wordt er geschoten. Twee ordebewakers, slechts gewapend met houten stokken, vallen bloedend neer. Onder de 50.000 bezoekers heerst, na enkele seconden verbazing, blinde paniek. Door het geluid van geweerschoten en de aanblik van de woeste mannen, beginnen mensen richting de binnenruimtes van de moskee te rennen. Enkele duizenden mensen weten te ontsnappen via achterdeuren, ramen en keldergangen, tot medestanders van al-Otaybi ook die uitgangen sluiten en zo de moskee volledig afgrendelen van de buitenwereld. Tienduizenden mensen zitten in de val. 

Nu ze heer en meester zijn over het gebouw, geeft al-Otaybi de microfoon van de imam over aan een andere man, die uit de groep naar voren is komen lopen. Hij is gekleed in een eenvoudige witte djellaba en ook hij heeft een dikke baard en een wilde bos haar. Om zijn schouder hangt een automatisch geweer. Hij vertelt dat hij Mohammed bin Abdullah al-Qahtani heet en de wereld van alle kwaad wil ontdoen. Ook zegt hij dat zijn groep de Saudische koninklijke familie en de oelema, de theologen die de Koran interpreteren, verwerpt. Er is vanaf nu nog maar één die het voor het zeggen heeft, en dat is hij. Alle gelovigen moeten een eed van trouw aan hem afleggen. Want hij is niemand minder dan de Mahdi. 

De Marrokaanse sultan Ahmad al- Mansur was volgens zijn volgelingen de Mahdi.
De Marrokaanse sultan Ahmad al- Mansur was volgens zijn volgelingen de Mahdi.

Wie is de Mahdi?

De term Mahdi komt niet in de Koran voor. Toch weten sommige moslims zeker dat er ooit zo’n verlosser zal komen, een gids, in de traditie van de profeet Mohammed. Er zijn in de loop der eeuwen tientallen mannen geweest die claimden de Mahdi te zijn. Vaak opstandelingen tegen een repressief regime die zichzelf het nodige religieuze cachet wilden geven. Zoals Āghā Muammad Rezā, die rond 1800 in Bengalen streed tegen de Britten. Opmerkelijk is ook Wallace Fard Muhammad, de oprichter van de Nation of Islam in de VS. Hij verklaarde zichzelf zowel Messias als Mahdi. Het meest recente voorbeeld van een Mahdi is Dia Abdul Zahra Kadim, een Irakees die de terreurgroep Soldaten van de Hemel heeft opgericht. Hij komt in 2006 om bij een vuurgevecht in de stad Najaf.   

De groep die de Grote Moskee in bezit heeft genomen, noemt zichzelf de al Ikhwan, of ‘de broederschap’. Dat is een verwijzing naar de gelijknamige strijders die in het begin van de twintigste eeuw hebben gestreden voor de onafhankelijkheid van Saudi-Arabië. Het zijn hoofdzakelijk mannen en een paar vrouwen uit de grote provincie Najd, in het barre binnenland van het Arabisch schiereiland. Bijna allemaal hebben de mannen gestudeerd aan een strenge theologische opleiding in Medina, de andere heilige stad van de islam. 

Maar er zijn ook Egyptenaren, Jemenieten en andere Arabieren bij. Eén ding hebben ze allemaal gemeen, ze streven naar de herinvoering van de oorspronkelijke, pure islam. Dus zonder koningen, ambtenaren of politici, want die erkent de Koran niet. Moslims hebben zelfs geen regering of overheid nodig, alleen het geloof en de Mahdi, die voorgaat in de strijd tegen eenieder die niet het juiste geloof aanhangt. De Koran is in hun visie het enige richtsnoer. Contacten met ongelovigen, zoals de westerse bedrijven die de Saudische olie kopen, vinden ze onrein. De Arabische wereld begint door rijkdom en consumentisme steeds meer op deze verfoeilijke heidenen te lijken, zo zegt deze groep. 

Hun plan is om de Grote Moskee vier dagen lang te bezetten. In die tijd zullen – zo geloven de mensen van al Ikhwan – aanhangers uit de hele wereld richting Mekka reizen, aangetrokken door het nieuws dat de Mahdi daar de strijd heeft uitgeroepen. Met dat aanzwellende leger ware gelovigen zullen ze daarna eerst Saudi-Arabië veroveren en dan de rest van de wereld. Ongelovigen zullen zich bekeren of sterven, meer smaken zijn er niet. Pas als alles en iedereen is onderworpen aan hun visie, zal de heilige missie zijn volbracht en de wereld in vrede kunnen leven. Tot die tijd zullen deze krijgers zoveel bloed vergieten als nodig is.  

Bekeren of sterven, meer smaken zijn er niet 

Daar beginnen ze gelijk mee. Zo’n vier uur na aanvang van de actie heeft de politie de Grote Moskee omsingeld. Ikhwan-sluipschutters openen vanuit de minaretten het vuur op agenten in de buurt van de moskee en op burgers van Mekka die een kijkje komen nemen. Al snel zijn enkele doden te betreuren. Het is duidelijk dat de strijders voor Allah serieus zijn. Ondertussen pijnigen de Saudische autoriteiten zich het hoofd over wat te doen. Een actie om de gijzelaars te bevrijden lijkt onmogelijk. Had de profeet Mohammed immers niet verboden te vechten in zijn Grote Moskee? Hoe bevrijd je dan tienduizenden gijzelaars? 

Bestorming ambassades 

Het lijkt bijna onmogelijk, maar de gijzeling van tienduizenden mensen is in die dagen voor veel kranten niet eens het belangrijkste nieuws uit het Midden-Oosten. Gebeurtenissen 2000 kilometer noordelijker beheersen de voorpagina’s. In Teheran hebben islamitische studenten de Amerikaanse ambassade bezet en de diplomaten en medewerkers daar gegijzeld. De bezetters van de ambassade dreigen alles en iedereen op te blazen. ‘Als we op de knop drukken, zal iedereen in één grote explosie sterven. We zullen martelaren worden,’ dreigt de leider van de studenten.  

Het is voor Europese nieuwsconsumenten makkelijk om beide gijzelingsacties te zien als uitingen van hetzelfde gevaar, de onredelijke islam. Toch zijn de Ikhwan en de Iraanse studenten complete tegenpolen. Al-Qahtani en zijn medestrijders zien de sjiitische Iraniërs als afvalligen van het ergste soort; ze hangen een totaal verkeerde versie van de islam aan. Maar de grote leider in Iran, ayatollah Khomeini, ziet in de gebeurtenissen in Mekka wel een kans. Hij vertelt tijdens zijn vrijdagsgebed dat het helemaal geen moslims zijn, die Mekka bezetten, maar Amerikanen en Israëliërs.  

Die woorden zorgen voor kwaadheid in de hele islamitische wereld. Dat leidt in de week daarna tot bestormingen van de Amerikaanse ambassades in Pakistan en Libië, waarbij enkele ambassademedewerkers omkomen. Amerika wordt gestraft voor iets waaraan het part nog deel heeft. Dat zet de internationale betrekkingen onder druk. De normaal niet zo communicatieve Saudische overheid doet zelfs een officieel communiqué uitgaan: ‘Noch de Verenigde Staten, noch Iran, noch andere landen hebben iets te maken met de aanval op de Heilige Kaäba. De aanval is uitgevoerd door een bende die afwijkt van het pad van de Islam.’ 

Ayatollah Khomeini beweert dat de gijzeling in de Grote Moskee het werk is van Amerikanen en Israëliërs.
Ayatollah Khomeini beweert dat de gijzeling het werk is van Amerikanen en Israëliërs. Bron: Getty Images.

Ook op het gebied van theologie hebben de Saudi’s niet stilgezeten. Verschillende schriftgeleerden hebben uitgesproken dat in een noodgeval geweld binnen de Grote Moskee is toegestaan. Kort daarop beginnen scherpschutters van het leger de opstandelingen in de minaretten uit te schakelen. Daardoor kunnen soldaten het complex benaderen en de strijders binnen isoleren. De opstand is een belegering geworden. 

Vijf dagen na het begin van de bezetting, dringen de eerste Saudische veiligheidstroepen het complex binnen. De Mahdi en zestig of zeventig van zijn volgelingen vluchten daarop het gangenstelsel onder de moskee in. Ze weten dat ze zijn verslagen, maar willen proberen het zo lang mogelijk vol te houden. 

Aanval met gas 

Waren ze erbij, of waren ze er niet bij? Om de opstandelingen in het tunnelcomplex te kunnen doden of arresteren, vraagt Saudi-Arabië hulp aan Frankrijk. Een kleine groep Franse commando’s reist naar het Midden-Oosten om het land te ‘assisteren’. In hun bagage zit een irriterend gas, dat mensen vrijwel onmiddellijk uitschakelt omdat het de ademhaling stoort. Inhaleer het te lang en je kunt er ook aan sterven. Volgens de officiële Saudische geschiedschrijving zijn de Fransen nooit Mekka in geweest. Dat mogen ze als niet-moslims niet. Ze zouden alleen op veilige afstand van de stad ‘instructies’ hebben gegeven. 

De overlevende opstandelingen bij de Grote Moskee belanden in de cel, 1980.
De overlevende opstandelingen belanden in de cel, 1980.

Volgens andere bronnen zijn de Fransen wel degelijk de moskee binnengegaan, al dan niet na het drie keer opzeggen van de geloofsbelijdenis van Mohammed. Dat maakt een persoon namelijk automatisch moslim. Hoe dan ook, de aanval met gas lukt maar ten dele. In de lange tunnels is het gas niet heel werkzaam. Om de bezetting te beëindigen komt het dan ook tot langdurige schietpartijen met de opstandelingen. Bij een van die vuurgevechten komt de Mahdi om het leven. Opmerkelijk, aangezien deze figuur onsterfelijk zou zijn. Het is voor de rest van de bezetters het teken om zich over te geven aan de autoriteiten. 

Onder hen Juhayman al-Otaybi. Hij staat niet veel later terecht voor zijn aandeel in de opstand en wordt zes weken later onthoofd, net als vele andere bezetters van de moskee.  

Hoeveel mensen zijn omgekomen is een goed bewaard geheim. Het zouden volgens de Mekkaanse autoriteiten rond de 255 zijn, maar dat getal is vrijwel zeker te laag. Wat wel goed is vastgelegd, is hoe de gebeurtenissen enorme indruk maakten op een Saudische jongeman. Hij vindt het onbestaanbaar dat het leger heeft gevochten in de Grote Moskee. En al helemaal dat er westerlingen zijn ingeschakeld. Dat schreeuwt volgens hem om een tegenreactie. Zijn naam? Osama bin Laden.  

Meer weten

  •  The Siege of Mecca (2018) door Dirk van den Berg toont oorspronkelijke beelden en is te zien via Vimeo. 
  •  The Siege of Mecca (2008) door Yaroslav Trofimov beschrijft de aanval op Mekka en de geboorte van Al Qaida.   
  •  On Saudi Arabia. Its People, Past, Religion, Fault Lines – and Future (2013) door Karen Elliott House biedt inzicht in het land. 

Openingsafbeelding: Saoedische soldaten dringen de ondergrondse gang van de Grote Moskee van Mekka binnen.

Dit artikel is gepubliceerd in Historisch Nieuwsblad 6 - 2024