Na de Duitse inval in mei 1940 wilde de Nederlandse regering in ballingschap de strijd voortzetten met een eigen brigade. Maar de kabinetsleden zagen over het hoofd dat veel Nederlandse emigranten niet meer voor hun vaderland wilden vechten. Om de dienstplicht toch af te dwingen namen ambtenaren harde maatregelen: Nederlanders in Zuid-Afrika werden naar Suriname gedeporteerd en daar opgesloten.
In populaire verhalen over de Nederlandse strijd tegen nazi-Duitsland spelen vrijwilligers de hoofdrol; heroïsche Engelandvaarders die met gevaar voor eigen leven uit bezet gebied ontsnapten om zich aan de overzijde van het Kanaal bij de geallieerde strijdkrachten aan te sluiten. Minder bekend is dat de Nederlandse regering in ballingschap tijdens de Tweede Wereldoorlog ook ‘gewoon’ de dienstplicht invoerde. Zij had namelijk de ambitie om een eigen legereenheid in de strijd te werpen: de Koninklijke Brigade Prinses Irene. Van augustus 1940 tot januari 1942 kondigden de Londense kabinetten een serie wetsbesluiten af die de dienstplicht regelden. Uiteindelijk moesten alle Nederlandse mannen die tussen 1 januari 1900 en 1 januari 1925 waren geboren en in de vrije wereld woonden (met uitzondering van de Nederlandse koloniën) zich inschrijven.
Meer historische context bij het nieuws? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
Moeilijkheden waren er meteen. Want waren de wetsbesluiten wel legaal? De Nederlandse regering werd in mei 1940 totaal overrompeld door de snelle opmars van de Duitsers. Er was geen tijd meer om een degelijke oorlogswet in werking te stellen. In het kielzog van koningin Wilhelmina vluchtten de kabinetsleden in verwarring naar Londen, zonder een wettig mandaat om buiten het koninkrijk door te regeren. Laat staan om Nederlanders onder de wapens te roepen. In een proces tegen zijn arrestatie voor desertie vocht de Londense bloemenhandelaar Jack Amand de dienstplicht aan. Maar de Nederlandse regering in ballingschap deed een beroep op het ‘staatsnoodrecht’, dat haar in staat stelde om bij Koninklijk Besluit wetsbesluiten af te kondigen. Zij kreeg haar gelijk, maar de juridische basis voor de dienstplicht bleef wankel.
