‘Wat denkt u, gaat het Gronings verdwijnen?’ De verslaggever van RTV Noord vraagt het met bezorgdheid in zijn stem. Hij interviewt mij over mijn boek De Tawl, waarin ik beschrijf hoe het Nederlands aan de Amerikaanse oostkust twee eeuwen bloeide, maar toen in de stedelijke gebieden binnen vijf decennia verdween door de toenemende populariteit van het Engels. Kan hetzelfde gebeuren met zijn dialect?
Waarop ik hem vertel dat het Gronings allang aan het uitsterven is, als het überhaupt nog bestaat. Mijn vader, opgegroeid in Winschoten, vertelde dat de plaatselijke tongval in zijn jeugd al anders was als hij de hoek omsloeg. Twee dorpen verderop had hij moeite de mensen te verstaan. Het was een verhaal met een vette knipoog, maar ook een kern van waarheid. Die verscheidenheid is totaal verdwenen, slechts een handvol mensen spreekt nog echt dialect.
Meer columns lezen? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
Driekwart eeuw aan elektronische massamedia hebben ons land linguïstisch platgeslagen. Het constante bombardement van Standaardnederlands via radio en televisie heeft veel gewestelijke verschillen weggepoetst, zo leg ik de man van de noordelijke omroep uit. We schrikken tegenwoordig zelfs van de regio. Als er een nieuwslezeres aantreedt waaraan je vederlicht kunt horen dat ze uit Friesland komt, regent het ingezonden brieven bij de NPO. Hoe durven ze iemand met zo’n spraakgebrek voor de camera te zetten?
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Het Gronings is een verloren zaak; misschien kunnen we het Nederlands nog redden. Dezelfde efficiencyslag en standaardisatie die de dialecten doet verdwijnen, kan ook onze nationale taal een kopje kleiner maken. En sneller dan iedereen denkt. Ik haal een verhaal aan uit Schenectady, een ooit mooi stadje in de Mohawk-vallei in New York. Nederlandse reizigers die er tot halverwege de negentiende eeuw doorheen kwamen waren blij verrast dat ze in winkels, herbergen en trekschuiten nog terechtkonden met hun eigen taal.
Een halve eeuw later klaagt een oude Nederlandstalige inwoner van de plaats dat hij niemand meer heeft om mee te praten. Engels is de norm geworden; mensen die aan het Nederlands vasthouden trekken weg of gaan dood. Er is geen enkele reden om aan te nemen dat zoiets niet ook in Nederland zelf kan gebeuren. Sprekend over Groningen: zelfs daar moest ik laatst mijn koffie in het Engels bestellen, de ober was niet van plan Nederlands te leren. Laat staan dat hij ooit het plaatselijke dialect zou beheersen.
‘Maar er zijn allerlei initiatieven om het Gronings te behouden,’ protesteerde de man van RTV Noord.
Dat is het ergste. Zodra een taal liefdewerk oud papier wordt, is het afgelopen. Taal heeft zwaartekracht nodig, een eigen klimaat, diepte en noodzaak. Met enthousiasme benadruk je dat het weinig meer is dan een oudbakken stokpaardje, geen instrument om je dagelijks leven vorm te geven. Rust in vrede, Gronings.
