De wonderlijke carrière van Juan Perón

In een mum van tijd bouwde hij een netwerk op binnen de Argentijnse vakbeweging en wist hij tal van concrete verbeteringen voor de arbeiders voor elkaar te krijgen. Zijn ster rees nog sneller toen hij in 1944 na een aardbeving in Noordwest-Argentinië de noodhulp coördineerde. Hij zette een grote liefdadigheidsactie op touw, waarvoor hij vrijwel alle toenmalige Argentijnse celebrity’s strikte. Onder hen bevond zich de populaire radiosoapster Eva Duarte, bijgenaamd Evita, met wie Perón een veelbesproken relatie begon.

Die relatie kwam Perón goed van pas toen de militaire regering hem in oktober 1945 de laan uit stuurde, omdat hij wat al te voortvarend bezig was het lot van de Argentijnse arbeiders te verbeteren. Evita organiseerde daarop een enorme demonstratie op de Plaza de Mayo in Buenos Aires, waar naar schatting 300.000 Argentijnen de terugkeer van hun held eisten. Uiteindelijk verscheen Perón samen met Evita op het balkon van het Casa Rosada, het presidentiële paleis, om in een vlammende toespraak de lof te zingen van de eenvoudige Argentijn, ‘het hart en de ziel van de natie’. En passant liet hij weten dat hij een paar maanden later wilde deelnemen aan de presidentsverkiezingen. Dezelfde week nog trouwde hij met Evita, die onder het volk razend populair was, maar door de Argentijnse elite werd geminacht.

Met Evita aan zijn zijde, zijn grote netwerk binnen de enorme vakbeweging en zijn gevoel voor politiek theater leek Juan Perón een geboren campaigner. Maar hij maakte ook dankbaar gebruik van zijn grote kennis van fascistische propagandatechnieken, die hij had opgedaan tijdens een lange studiereis in Europa in 1939-1940. Zo presenteerde hij de verkiezingen als een tweestrijd tussen hemzelf als authentieke volksman en de Amerikaanse ambassadeur in Argentinië, Spruille Braden. Deze had zich in woord en geschrift tegen de kandidatuur van Perón gekeerd vanwege diens profascistische verleden en adviseerde de Argentijnen om de tegenkandidaat te kiezen. Maar een meerderheid van de Argentijnen gaf de voorkeur aan de ‘anti-Amerika-kandidaat’, waardoor Perón in juni 1946 officieel werd beëdigd als president van Argentinië.

^{Tijdens zijn ballingschap in het Spanje van dictator Francisco Franco raakt Perón zijn politieke koers kwijt, 1966.}

Anti-amerikanisme, economisch nationalisme en een sociale herverdelingspolitiek werden de hoekstenen van zijn beleid. Hij voerde een minimumloon en een 40-urige werkweek in, maar zorgde ook voor betaalde vakanties en betere werkomstandigheden. Evita stak al haar energie in liefdadigheidswerk voor de armste Argentijnen en reisde, gekleed in jurken van Dior, koortsachtig het land door om scholen, crèches en medische centra te openen.

De bewondering voor het iconische echtpaar nam hysterische vormen aan: Evita kreeg als bijnaam ‘de Madonna van de Hemdlozen’ en werd door het Argentijnse parlement benoemd tot ‘Spiritueel Leider van de Natie’. Juan Perón liet zich graag bewieroken als de belichaming van het Argentijnse volk en als een unieke leider die door zijn daadkracht en feilloze intuïtie succes op succes stapelde.

Wat daarbij niet werd vermeld was dat el Lider zijn sociaal bewogen spilzucht kon financieren dankzij de winsten die Argentijnse bedrijven hadden gemaakt tijdens de Tweede Wereldoorlog en de eerste jaren na de bezetting. Mede door de misère in het naoorlogse Europa behoorde Argentinië op het moment dat Perón aan de macht kwam tot de tien rijkste landen ter wereld.

Vanaf het moment dat de meeste Europese landen dankzij de Marshallhulp weer begonnen op te krabbelen, ging het bergafwaarts met de Argentijnse export. Buitenlandse bedrijven meden Argentinië steeds meer vanwege de grote macht van de Argentijnse vakbonden, de hoge loonkosten en de wilde plannen van Perón. Rond 1950 kwam de bodem van de Argentijnse schatkist in zicht.

Vanaf dat moment liet Perón zich meer en meer van een andere kant zien. Hij begon te morrelen aan de grondwet, stuurde kritische rechters met pensioen, verbood dissidente vakbonden en legde de media steeds meer aan banden. Kritische Argentijnse wetenschappers en intellectuelen werden op allerlei manieren tegengewerkt en weggepest. Zo verloor de grote Argentijnse schrijver Jorge Luis Borges zijn baan bij de nationale bibliotheek en werd benoemd tot nationaal controleur kippen- en konijnenvlees op de markt van Buenos Aires. Daarnaast probeerde Perón zijn regime te legitimeren met een door hemzelf ontworpen ideologie, het justicialisme, een curieuze mengeling van socialistische, corporatistische en populistische ideeën, overgoten met een mystiek Latijns-Amerikaans sausje.

^{Astroloog José Lopez Rega (rechts) en weduwe Isabel Perón bij een politieke bijeenkomst, 5 december 1974.}

Zijn voornaamste wapen in de strijd om de gunst van de kiezer was zijn charismatische vrouw, die steeds prominenter op de voorgrond trad. Maar op 26 juli 1952, enkele weken na zijn herverkiezing, stierf Evita op 32-jarige leeftijd aan de gevolgen van baarmoederhalskanker. Haar begrafenis liep uit op een enorm massaspektakel, waaraan naar schatting een miljoen Argentijnen deelnamen.

Peróns tweede termijn als president was geen succes. Door het nakende bankroet was hij gedwongen zijn sociale beleid bij te stellen en deed hij zelfs zijn best om weer in het gevlij te komen bij de Amerikanen. Bovendien waren er steeds meer klachten over corruptie en zelfverrijking door peronistische partijfunctionarissen. Ook over Perón zelf deden steeds meer geruchten de ronde, al betroffen die meer zijn liefdesleven. De weduwnaar zou een relatie hebben met een 14-jarig meisje, dat hij graag liet paraderen in Evita’s fraaie jurken. Uitermate ongepast, zo vond de Argentijnse rooms-katholieke kerk, die bovendien verbolgen was over Peróns plannen voor staatsonderwijs. De Argentijnse aartsbisschop kondigde zelfs aan de president te excommuniceren, maar bleek daartoe niet bevoegd.

Rond 1955 wees veel erop dat Perón niet zou worden herkozen bij de volgende presidentsverkiezingen. In plaats van het democratische proces af te wachten besloten enkele ongeduldige Argentijnse militairen echter om per direct in te grijpen. In september 1955 pleegden zij een staatsgreep. Perón ontvluchtte het land, om via Paraguay, Venezuela en Panama uiteindelijk in het Spanje van Francisco Franco te belanden. Het nieuwe regime in Buenos Aires startte direct met een uitvoerige ‘deperónisatie’. Het was voortaan verboden om de naam Perón zelfs maar in het openbaar in de mond te nemen. Het gebalsemde lichaam van Evita werd tot woede van veel Argentijnen naar een onbekende plaats overgebracht.

Het gevolg van dit alles was dat de verbannen Perón, net als zijn overleden vrouw, de status van martelaar kreeg. Voor zowel rechtse als linkse opposanten werd de verbannen president wederom het brandpunt van verwachting. Het falen van het militaire regime om de economische en politieke crisis op te lossen maakte het verlangen naar Perón alleen maar sterker. Een poging om de democratie te herstellen mislukte, mede omdat het leger had bedongen dat Perón hoe dan ook niet mocht terugkeren. Een tweede militaire staatsgreep in 1968 bracht evenmin rust en welvaart. Massale stakingen, bloedige rellen, ontvoeringen en moordaanslagen waren aan de orde van de dag; het ooit zo welvarende land leek onherroepelijk op een burgeroorlog af te stevenen. De vakbonden, de progressieve katholieke Montoneros-beweging, extreem-rechtse nationalisten en extreem-linkse guerrilla’s – iedereen keek rond 1972 naar Perón als degene die het land van de ondergang moest redden.

Maar Perón zelf keek steeds meer naar de sterren. In zijn ballingsoord in Madrid was de volksheld in de ban geraakt van een mysterieuze astroloog, genaamd José Lopez Rega. Die had hij leren kennen via zijn nieuwe echtgenote, de gewezen Panamese nachtclubzangers Isabel Martinez. Welke politieke lijn Perón nu precies voorstond was vaag. Tekenend voor zijn politieke ambiguïteit was dat hij er geen been in zag om als gast van de autoritaire Spaanse dictator Franco zijn beroemde landgenoot, beroepsrevolutionair Ernesto ‘Che’ Guevara, te ontvangen. Rechts en links leken geen termen die op hem van toepassing waren. Toen de moegestreden Argentijnse junta in 1973 besloot het inreisverbod voor Perón op te heffen, waren zijn politieke plannen dan ook volstrekt onduidelijk.

Wat volgde was een illustratie van de beroemde stelling van Karl Marx dat de geschiedenis zich eerst als tragedie en dan als klucht herhaalt. Al vanaf de dag van zijn terugkomst, 20 juni 1973, ging het volledig mis. Honderdduizenden linkse en rechtse peronisten hadden zich verzameld rondom het vliegveld van Buenos Aires. Al snel sloeg de vlam in de pan en ontstond er een vuurgevecht, waarbij dertien doden en meer dan 300 gewonden vielen.

^{Aanhangers verdringen zich voor de verkiezingstrein van Perón om hem de hand te schudden.}

Hoewel al snel bleek dat de inmiddels 77 jaar oude Perón geen schim meer was van de man die achttien jaar eerder Argentinië had verlaten, werd hij vervolgens met overmacht tot president gekozen. Door zijn zwakke lichamelijke en geestelijke gezondheid delegeerde hij veel macht naar zijn astroloog Lopez Rega en naar zijn vrouw Isabel, die tot vicepresident werd benoemd. Maar Isabel bleek bepaald geen Evita, en Lopez Rega meende dat het gesternte gunstig was voor een herleving van oude nationalistische en mystieke katholieke waarden.

Hij zorgde ervoor dat buiten hem om weinig mensen toegang tot de president kregen en zette zelfs doodseskaders op die niet alleen jacht maakten op communisten, maar ook op linkse peronisten. Of Perón hiervan op de hoogte was is de vraag; in een laatste, tamelijk warrige toespraak vanaf zijn geliefde balkon bij de Plaza de Mayo distantieerde hij zich wel van groepen die in zijn naam een socialistische heilstaat wilden vestigen. Op 1 juli 1974 overleed Perón, 78 jaar oud.

In de maanden daarna nam de chaos in Argentinië groteske vormen aan. Isabel Perón volgde haar man op, maar zij had geen enkele politieke ervaring. Niet lang na haar aantreden kreeg ze een zenuwinzinking, waardoor de feitelijke macht in handen kwam van astroloog Lopez Rega. Diens doodseskaders zaaiden dood en verderf, net als enkele links-revolutionaire cellen. Intussen gierde de inflatie de pan uit tot bijna 1000 procent eind 1975.

Het was wachten op het moment dat de militairen het niet langer konden aanzien. Dat moment kwam op 24 maart 1976, toen een junta onder leiding van Jorge Videla de macht greep. De tragedie, die een klucht werd, veranderde nu in een nachtmerrie, die aan nog eens tienduizenden Argentijnen het leven zou kosten. Dat Perón niet vergeten was, bleek toen in 1983 de democratie werd hersteld en de peronistische beweging onder leiding van Carlos Menem terugkeerde op het politieke toneel.