De Amerikaanse president Donald Trump pakt de onderhandelingen anders aan dan gebruikelijk is: in de openbaarheid. Is dat verstandig? ‘Je hebt vertrouwelijkheid nodig om vrijuit te praten en concessies te verkennen,’ zegt diplomaat en schrijver Benjamin Duerr.
Bestaat er een recept voor succesvol onderhandelen?
‘Helaas niet. Wat wél essentieel is, is inlevingsvermogen. Je moet begrijpen wat de ander nodig heeft, maar ook wat hij niet kan doen vanwege zijn eigen bevolking of zijn achterban. Elke leider moet met iets naar huis komen dat hij kan verkopen. Zonder draagvlak aan beide kanten is vrede nooit duurzaam.’
Onder Trump lijken veel onderhandelingen voor het oog van de camera’s en out in the open te gebeuren in plaats van achter gesloten deuren, is dat een breuk met het verleden?
‘Dat is inderdaad opvallend. Maar echte onderhandelingen kunnen niet in de openbaarheid plaatsvinden. Je hebt vertrouwelijkheid nodig om vrijuit te praten en concessies te verkennen.’
Is een handtekening zetten niet genoeg?
‘Zeker niet. Het gaat ook om de naleving van de afspraken en om vertrouwen. Anders blijft het bij papier. Het Verdrag van Versailles (1919), dat na de Eerste Wereldoorlog werd gesloten, was vanaf het begin omstreden en legde de kiem voor nieuw conflicten. Maar het Congres van Wenen (1814-1815) bracht na de napoleontische oorlogen relatieve stabiliteit, omdat er gezocht werd naar evenwicht. In Colombia is dat recent gelukt door naast een wapenstilstand met guerrillabeweging FARC ook de sociale oorzaken van het conflict aan te pakken.’
Wat zijn de mogelijke uitkomsten van een conflict?
‘Grofweg drie. De eerste is een militaire overwinning: de ene partij verslaat de andere. De tweede is een verandering van het conflict in de loop van de tijd, bijvoorbeeld door minder hevige gevechten, zonder vrede. De derde en meestal de moeilijkste uitkomst is de onderhandelingen aangaan. Dan moet je de oorzaken van grieven erkennen en compromissen sluiten over bijvoorbeeld de verdeling van macht, land of grondstoffen.’
Hoe zijn de spelregels in de loop der tijd veranderd?
‘Vroeger kon je een stuk land annexeren en dat werd geaccepteerd. Nu niet meer. Met het Handvest van de Verenigde Naties zijn soevereiniteit en onschendbaarheid van grenzen tot fundamentele principes verklaard. Maar als we dat loslaten gaat de doos van Pandora open en gaat het recht van de sterkste weer gelden, een situatie die je niet terug wilt.’
Hoe blijft een vrede duurzaam?
‘Ten eerste als de onderliggende oorzaken van het conflict echt worden weggenomen en niet dooretteren. Voorts kan het helpen als er een onpartijdige bemiddelaar is, die het vertrouwen van beide partijen heeft en ook invloed op hen kan uitoefenen. Maar de bemiddelaar moet ook bereid zijn na een akkoord betrokken te blijven, om een heropleving van het conflict in de toekomst te voorkomen.’
Wie ziet u als geslaagde onderhandelaars uit de geschiedenis?
‘Meestal heb je er minimaal twee nodig: de Oostenrijker Klemens von Metternich en de Fransman Charles-Maurice de Talleyrand vormden tijdens het Congres van Wenen een bijzonder duo, maar samen hielden ze Europa relatief stabiel. Anti-apartheidsstrijder Nelson Mandela en de Zuid-Afrikaanse president Frederik de Klerk voorkwamen een burgeroorlog in Zuid-Afrika. En de Duitse bondskanselier Helmut Kohl en Sovjetleider Michail Gorbatsjov maakten de Duitse eenwording vreedzaam mogelijk. Dat waren allemaal leiders die verder keken dan hun eigen achterban.’
