Was Weyerman een vuilspuiter of slimme satiricus?

Lang gold de achttiende-eeuwse kunstenaar en schilder Jacob Campo Weyerman als een verachtelijk sujet. Maar in de vorige eeuw kantelde deze opinie. Opeens bleek hij een rebel, die de gevestigde macht aanviel. 

De talrijke blaadjes die Jacob Campo Weyerman uitgaf vulde hij niet alleen met uit buitenlandse publicaties overgeschreven stukjes, maar ook met riooljournalistiek. Hij strooide roddels rond en belasterde mensen met een goede reputatie (soms in opdracht). Tegelijk was hij bereid om tegen forse betaling af te zien van publicatie. Vuilspuiterij, karaktermoord, chantage, afpersing – uiteindelijk was het niet vreemd dat hij in 1739 werd opgepakt en acht jaar later in de gevangenis stierf.  

Maar vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw kwam er een herwaardering op gang. Toen begonnen ook bedaagde neerlandici Weyerman te waarderen als een rebel, een spitsvondige satiricus die de gevestigde macht aanviel, een libertijn die lak had aan burgermansmoraal en fatsoensrakkerij. Wie de vlot geschreven biografie van Peter Altena leest wordt voortdurend heen en weer geslingerd tussen beide oordelen, al neigt de auteur duidelijk naar het tweede. 

Weyerman was de zoon van een cavalerist in het leger van stadhouder Willem III en een Schotse marketentster. Aanvankelijk verdiende hij de kost als schilder van vooral bloemstillevens, maar rond zijn veertigste besloot hij tijdschriftjes uit te geven. Zijn eerste weekblad heette De Rotterdamsche Hermes, maar daarna volgden publicaties met titels als Den ontleeder der gebreeken, Den echo des weerelds, Den vrolyke tuchtheer en De naakte waarheyt. Hij schreef scherpe stukken over maatschappelijke verschijnselen als de windhandel van 1720, toen aandelenspeculaties voor talloze beleggers de financiële ondergang betekenden. Ook viel hij personen aan.  

De mensen die Weyerman bespotte of van dubieus gedrag beschuldigde, noemde hij meestal niet rechtstreeks bij naam, maar voorzag hij van dusdanige omschrijvingen of pseudoniemen dat het een heel amusant en niet al te moeilijk gezelschapsspel werd om uit te vinden om wie het ging. Over zichzelf deed hij eveneens tal van mededelingen die lezers nieuwsgierig maakten naar de persoon van de schrijver, die er een tamelijk libertijns of zelfs schandaleus leven leek te leiden.  

Weyerman appelleerde aan de sensatiezucht van een groot deel van het publiek en bleek ook op andere terreinen weinig scrupules te kennen. Volgens Altena werd zijn ondergang niet alleen veroorzaakt door de wraakzucht van zijn slachtoffers, maar was er ook sprake van een kenterende tijdgeest en een veranderend politiek klimaat. Veel lezers gaven inmiddels de voorkeur aan de meer moralistische en brave geschriften van iemand als Justus van Effen, terwijl de felle orangist Weyerman ook slecht lag bij veel regenten die vreesden dat het Tweede Stadhouderloze Tijdperk ten einde zou lopen. Twee maanden na de dood van Weyerman gebeurde dat inderdaad.

Openingsafbeelding: Putti rond een buste van Jacob Campo Weyerman, circa 1750.