Wandeltocht langs de Muur van Hadrianus

Of Hadrianus echt dacht dat hij zo vijandige stammen kon tegenhouden is de vraag. Zijn Muur was 4,5 meter hoog en omgeven door greppels en linies van puntige takken, maar een groot leger zou de afscheiding met succes kunnen bestormen. Waarschijnlijk was het meer een hindernis en een manier om het verkeer dat via poorten de Muur passeerde te beheersen.

Wie nu langs de Muur van Hadrianus wandelt – een officiële, bewegwijzerde route – ziet natuurlijk geen kant-en-klare bouwwerken meer. De tijd heeft ze aangetast en veel stenen zijn in de eeuwen daarna gebruikt in huizen, kerken en wegen. Nogal wat ruïnes zijn nauwelijks kniehoog. Maar door de volledige tocht van 135 kilometer te lopen, door weilanden en bossen, over heuvels en langs rivieren, ga ik voelen hoe groot de onderneming moet zijn geweest. Steen voor steen moeten de soldaten hebben versleept, blootgesteld aan de elementen die ook de wandelaar teisteren. De regen valt mee, maar op een dag raast de wind zo hard over de velden dat ik met moeite vooruit kom. Veel wandelaars lopen daarom van west naar oost, dan hebben ze vaker de wind in de rug.

Maar ik begin in Newcastle. De start is weinig spectaculair: in een plantsoen bij een woonwijk ligt een stuk Muur dat nauwelijks boven het maaiveld uitsteekt naast een replica die het wat spannender moet maken. Het eerste deel van de tocht blijkt vooral een aangename tippel langs de rivier de Tyne. Pas na een kilometer of 20 duikt bij Heddon-on-the-Wall na enig zoeken een groot stuk Muur op. Een groep vrijwilligers is het net met houten spatels van mos aan het ontdoen. De leidster van de ploeg probeert mij ook aan het werk te zetten, maar ik moet voort.

Geleidelijk duiken meer sporen van de Romeinen in het landschap op, zoals brokken van forten en torens. Minstens zo intrigerend als deze zichtbare resten zijn de vreemd gevormde heuvels waaronder nog niet opgegraven forten of stukken Muur schuilgaan. Of sporen van de vallum, de verdedigingsgreppel die de Romeinen achter de Muur groeven. Met de aarde die ze verwijderden hoogden ze de randen van de geul op, wat heeft geleid tot grillige bulten en kloven onder het grasland.

Vlakbij het dorp Chollerford geeft fort Chesters een beeld van de huisvesting van Romeinse cavaleriesoldaten en verderop krijg je bij fort Housesteads een indruk van het leven van een infanterieregiment. De militairen kwamen uit heel Europa; overwonnen volkeren moesten in het Romeinse leger dienen. Honderden mensen leefden in dit soort forten op elkaar, vaak met hun dieren in dezelfde ruimtes.

Inmiddels is de Muur onafgebroken zichtbaar, golvend over de heuvels. Een paar kilometer er vanaf ligt Vindolanda, het hoogtepunt voor wall walkers. Het bestaat uit een fort en een dorpje, waarvan de contouren duidelijk zijn blootgelegd. Je ziet resten van de villa van de belangrijkste commandant, barakken voor de soldaten, twee grote voorraadschuren, woningen, winkels en een badhuis.

Het bijbehorende museum heeft het effect van een tijdmachine. Gebruiksvoorwerpen die elders vaak zijn vergaan zijn hier bewaard gebleven, onder meer door de drassige bodem: beschilderd glas, sieraden, serviesgoed, een leren paardenmasker met deels nog de bronzen versiering. En heel veel schoenen van mannen, vrouwen en kinderen. Niet alleen alledaagse, maar ook kunstig uitgesneden exemplaren voor bijzondere gelegenheden. Om de bewerking goed te laten uitkomen droegen de Romeinen er felgekleurde sokken onder. Sindsdien kan ik het beeld van Romeinse macho’s pronkend met hippe kousen en schoenen niet meer uit mijn hoofd krijgen.

Nederlanders spelen een bescheiden rol in de geschiedenis van Vindolanda. Rond 100 n.Chr. moest het negende cohort Bataven – ‘Nederlanders’ dus – op campagne naar Dacië. Documenten die ze niet meer nodig hadden staken ze in brand, maar het vuur ging al snel uit. Andere gebruikers van het fort ruimden de rommel niet op en leefden er gewoon overheen. 

Dat leidde bij opgravingen in 1973 tot de vondst van plankjes ter grootte van een ansichtkaart, die met inkt zijn beschreven in een moeilijk leesbaar schrift. Het zijn briefjes, zoals dat van Claudia Severa, vrouw van een commandant, aan een vriendin: ‘Voor de dag waarop ik mijn verjaardag vier, geef ik je een warme uitnodiging om ervoor te zorgen dat je naar ons komt.’

Andere plankjes bevatten notities over administratieve zaken of gaan over praktische problemen: het bier is op, iemand heeft een verkeerde sleutel meegegeven. Duidelijk is dat de militairen niet voortdurend aan het vechten waren, maar zich ook bezighielden met dagelijkse beslommeringen. Hun gezinnen woonden, net als elders, vaak even buiten het fort. Dat mocht officieel niet, maar gebeurde toch.

Bij Vindolanda wordt inmiddels 50 jaar gegraven en het kost naar verwachting nog 200 jaar om alle negen bewoningslagen bloot te leggen. Dat gebeurt mede door vrijwilligers van over de hele wereld, die ervoor in de rij staan. Ze betalen zelfs om mee te mogen doen, de kosten beginnen bij 220 pond voor twee weken.

Na Vindolanda bereik ik het hoogste punt van de wandeling: 345 meter. Niet echt hoog, maar vanachter de Muur heb ik toch een prachtig uitzicht over het omringende gebied, glooiend en groen. Ik loop verder door weilanden tussen schapen en koeien. De omheiningen zijn voorzien van klaphekken of korte ladders, zodat het vee niet kan ontsnappen. Ik zie herten, konijnen en talloze vogels, overal bloeien wilgenroosjes, distels en springbalsemien.

Hoewel ik tijdens de wandeling van een week regelmatig andere wandelaars tegenkom, heb ik geen moment het gevoel in de rij te lopen. Van de anonimiteit en chagrijnigheid van het massatoerisme is geen sprake. Bijna iedereen groet, maakt praatjes, geeft tips. Ook de lokale bewoners lijken geen weerzin te voelen tegen de vreemdelingen die hun dorpen doorkruisen. Al houden ze er niet altijd rekening mee: op zondagmiddag zijn alle cafés in Gilsland dicht en moeten dorstige toeristen zichzelf redden.

Het laatste deel van de tocht worden de brokstukken van de Romeinen schaarser en dringt de eigen tijd zich op. Ik passeer bedrijventerreinen, opslagloodsen en elektriciteitsmasten. De wandeling eindigt in Bowness-on-Solway bij een pergola met een nep-Romeinse mozaïek op de vloer en een opschrift in het Latijn: Ave terminum callis Hadriani augusti pervenisti (‘Gegroet, u hebt het eindpunt van de weg van Hadrianus bereikt’). De Muur is nergens te zien en ik ben moe; door onduidelijke bewegwijzering heb ik die dag urenlang zoekend rondgedwaald. Even voel ik me teleurgesteld over het gebrek aan fanfare. Maar dan zie ik de zon in zee zakken en wil ik eigenlijk maar één ding: rechtsomkeert maken en de route nog een keer lopen.