Op ramkoers naar de afgrond

De Amerikaanse historicus Sunil Amrith laat zien hoe de mens de natuur heeft onderworpen en daarmee grote schade heeft aangericht. Toch heeft zijn pleidooi voor een betere wereld ook beperkingen. 

De brandende aarde begint met een uitdagend statement: ‘Ooit, lang geleden, was alle geschiedenis milieugeschiedenis.’ En eindigt nog provocatiever: ‘Dat is nog steeds zo.’ Amrith wandelt met zevenmijlslaarzen door de wereldgeschiedenis: van de Mongoolse volksverhuizing onder leiding van Dzjengis Khan in de dertiende eeuw tot de twee wereldoorlogen van de twintigste.

Een behoorlijke tijdsspanne, waaronder ook de kolonisering van pas ontdekte werelddelen, de ontsluiting van nieuwe handelsroutes, epidemieën als de pest en cholera plaatsvonden, met als epiloog de ecologische ramp van de Grote Sprong Voorwaarts van Mao Zedong in China.  

De verminking van onze planeet is Amriths leidende thema. De mens heeft getracht de natuur te onderwerpen om vrij te zijn van honger, angst, armoede en ziekte. Daarvoor moesten fossiele brandstoffen de grillen van het klimaat bedwingen, de beperkingen van de menselijke mobiliteit overwinnen en de industriële revolutie van energie voorzien. Steenkool, aardgas en olie waren de sleutels naar een gouden toekomst van eeuwige overvloed. Intussen moesten de boeren met hun intensieve landbouw een gestaag uitdijende wereldbevolking van genoeg voedsel voorzien. Het besef dat daardoor de leefomgeving stilaan naar de knoppen ging, drong pas mondjesmaat door, terwijl de ongelijkheid en onrechtvaardigheid in de wereld met de milieucrisis alleen maar zijn toegenomen.  

Het is alsof Amrith een geschiedenis van bijna alles wilde schrijven. En dat wreekt zich. Waarom hij het vraagstuk van de nucleaire energie links laat liggen is onbegrijpelijk. Het alarmerende rapport van de Club van Rome in 1972 blijft onbesproken. Hij is een hartstochtelijk pleitbezorger voor een betere wereld. Maar als lezer heb je zo nu en dan ook behoefte aan een nuchtere historicus, die in grote lijnen vertelt hoe we terechtgekomen zijn op deze ramkoers naar de afgrond. 

Openingsbeeld: Fabrieken bij Clichy door Vincent van Gogh, 1887.