Hoeveel kranten leest u per dag? En hoeveel abonnementen heeft u? Hopelijk in ieder geval een abonnement op Historisch Nieuwsblad. Eén goede krant er nog bij, af en toe een blik over de grens (de sites van The Guardian, CNN of Der Spiegel zijn gratis) en ik zou het daarbij laten.
Want veel mensen hebben last van wat het Amerikaanse Genootschap van Psychologen aanduidt als ‘media saturation overload’ – mediastress. Je herkent het bij mensen, jongeren vaak, die voortdurend aan het ‘doomscrollen’ zijn en dan last krijgen van ‘headlines anxiety’, of ‘headline stress disorder’. Wat gepaard kan gaan met hoofdpijn, paniekaanvallen, depressie, slaapstoornissen of erger.
Meer columns lezen? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
Dat is dan nog slechts de medisch-psychologische kant van de zaak. Maar er zit ook een hele nare politieke kant aan. Want de opkomst van sociale media is geen natuurfenomeen, geen nieuwstsunami waar we gewoon wat beter op moeten leren surfen. Het is helaas ook een fenomeen dat politiek georkestreerd is. Daarmee bedoel ik dat schurkenstaten, totalitaire regimes, terroristische organisaties en meedogenloze politieke leiders de golven soms juist expres veroorzaken. Ik heb het over het produceren van ‘white noise’, van zwarte propaganda en van lastercampagnes om de tegenstander gericht te neutraliseren, te ondermijnen of uit te schakelen.
Dat is een natuurlijk een oude truc. De Grieken en Romeinen waren al goed in het bedenken en verspreiden van complottheorieën, ze breiden er hele mythes omheen. In de moderne periode zien we dat vanaf begin negentiende eeuw met de opkomst van binnenlandse veiligheidsdiensten en geheime diensten de kunst van de ‘fausses nouvelles’ en de zwarte propaganda verder werd verfijnd.
Maar met de internetrevolutie is er sprake van een escalatie van de tactiek die de Amerikaanse denktank RAND twee jaar geleden doopte tot de ‘firehood of falsehoods’: het volspuiten van de publieke ruimte met zoveel onzin, complotten, leugens en absurde verhalen dat niemand meer weet wat de waarheid is. Terwijl tijd en resources ontbreken om alles nauwkeurig te factchecken. Mensen zijn evolutionair helaas zo ‘bedraad’ dat de eerste indruk telt, dat hoeveelheid en frequentie uitmaken (hoe vaker, hoe meer er blijft hangen), en dat consistentie of waarheidsgehalte er dan minder toe doet. De Russen zijn er meesters in en passen volgens RAND deze strategie vanaf circa 2008 toe. Maar ook de Republikeinen onder Trump, Johnsons Brexiteers en tal van andere populistische partijen en leiders, inclusief een aantal Nederlandse, namen deze tactiek over.
Wat is eraan te doen? Allereerst: erkennen dat dit echt een groot probleem is dat door professionals moet worden aangepakt. Vervolgens: de luiken bewuster dichtdoen, vooral bij kinderen en jongeren. En tot slot: minder de actualiteit tot je nemen en meer de geschiedenis. Daar leer je echt wat van, want die feiten zijn beproefd. Bovendien: het geeft meer voldoening, want je weet hoe het afloopt.
