Het Venlo-incident belandde in de Duitse oorlogsverklaring

Het Venlo-incident begint op de plek waar het allemaal begon: bij Backus aan de Grens, een supermarkt op het grensgebied met Duitsland waar klanten ook terecht konden voor koffie. Dit was in 1939 de plaats delict. Even na drieën in de middag werden op deze plek twee Britse spionnen in de val gelokt, meegenomen en gevangengezet in Duitsland. Er viel die dag ook een dode te betreuren: de Nederlandse luitenant Dirk Klop. Hij begeleidde het Britse tweetal naar de grens, werd neergeschoten en overleed.

De drie mannen waren naar Venlo gekomen omdat ze dachten een afspraak met een Duitse verzetsgroep te hebben. Samen zouden ze plannen maken om een aanslag op Hitler te plegen. Te mooi om waar te zijn? Ja, want in werkelijkheid ging het om agenten van de Sicherheitsdienst, die zeer tevreden moeten zijn geweest met hun geslaagde list. Voor de Britse en Nederlandse geheime dienst was het een afgang van jewelste.

De gebeurtenis aan de Duitse grens werd de volgende dag met een paar regels genoemd in de krant en kwam maanden later kort aan bod tijdens een radio-uitzending, die bijzonder genoeg bewaard is gebleven. Verder bleef het nagenoeg stil rond het Venlo-incident. Dat komt omdat de Nederlandse regering meteen een telexbericht stuurde naar alle kranten met het dringende verzoek hier geen verdere aandacht aan te besteden. Er stond namelijk nogal wat op het spel: de neutraliteit van Nederland in de net begonnen Tweede Wereldoorlog.

In de vierdelige podcastserie volgt de luisteraar Ruigrok en Crijns, die na Venlo allerlei plekken bezoeken die belangrijk zijn voor dit verhaal: ze gaan naar Den Haag (waar de twee Britse spionnen destijds woonden), Düsseldorf (waar zij gevangenzaten) en München (waar op 8 november 1939, een dag voor het Venlo-incident, een mislukte aanslag op Hitler plaatsvond). Want, zo betogen de makers, die mislukte aanslag en het Venlo-incident kun je nauwelijks los zien van elkaar.

Ruigrok en Crijns brengen ook veel tijd door in de archieven van de Koninklijke Bibliotheek. Ze vinden allerlei documenten en weten in het archief van een Amerikaanse universiteit iets boven tafel te krijgen: de verklaring van de chauffeur die de twee spionnen en Klop naar de grens vervoerde. Dat levert nieuwe inzichten op.

Dat Ruigrok betrokken is bij Andere Tijden is goed te horen. Ook in deze podcast legt hij regelmatig de link met het heden. Want het Venlo-incident is, zo stelt Ruigrok, een verhaal van alle tijden. Het gaat over oorlog, nepnieuws, framing, manipulatie en de schuld bij het buitenland leggen. ‘Je zet partijen tegen elkaar op en zorgt daarmee voor eenheid in eigen gelederen,’ legt hij uit. Doordat de podcast regelmatig naar het heden verwijst, bijvoorbeeld naar de oorlog in Oekraïne, is Het Venlo-incident meer dan een historische podcast over een gebeurtenis uit het verleden. Het zet aan tot nadenken.

Voor de Duitsers was het Venlo-incident een geschenk uit de hemel: ze gebruikten, of misbruikten, het incident voor eigen gewin. Ze vervalsten een verklaring, die moest aantonen dat Nederland helemaal niet zo neutraal was als altijd beweerd. Zo belandde het Venlo-incident in de oorlogsverklaring van Duitsland aan Nederland. Daarmee is duidelijk dat deze gebeurtenis wel degelijk een plekje verdient in het rijtje ‘Grote Gebeurtenissen’.

Het resultaat is een serie die van begin tot eind boeit. Ruigrok heeft een prettige stem en een soms wat losse manier van vertellen. Zo heeft hij het af en toe over ‘onze vriend’ Klop en maakt hij een grapje over zijn docent Duits: ‘We hadden allebei gelijk: ik kon geen Duits, hij kon niet lesgeven.’ Het werkt: als luisteraar blijf je bij het Venlo-incident én zie je tegelijkertijd de overeenkomsten met het heden.