De familiegeschiedenis is een geliefd onderwerp in podcastland. Maar wat als je niet één, maar twee verhalen in je familie hebt die geschikt zijn? Dan maak je twee podcasts, dacht journalist Mijke van Wijk. Na een podcast over het verzetsverleden van haar oudtante is er nu een serie over haar ‘foute’ oom Matje.
Van Wijk is zeker niet de eerste die een podcast maakt over haar familiegeschiedenis. Een bekende en veelgeprezen podcast is De plantage van onze voorouders (2020), waarin maker Maartje Duin op zoek gaat naar de sporen van het slavernijverleden in haar familie. Eerder dook schrijver en muzikant Aafke Romeijn in De familie Romeijn (2020) al in het oorlogsverleden van haar familie. En in Verborgen Verbanden: een onbekende koloniale erfenis (2024) vertelt schrijver Reggie Baay het verhaal van zijn grootmoeder, die als contractarbeider op Sumatra werkte.
Meer recensies lezen? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
Maar Van Wijk heeft meerdere familieverhalen tot haar beschikking. In 2019 dook ze in het verleden van haar oudtante Jos Gemmeke. In vijf afleveringen onderzocht Van Wijk de verzetsdaden van Jos. Wat heeft zij gedaan om, als enige vrouw naast koningin Wilhelmina, geëerd te worden met de Militaire Willems-Orde?
Nu is Van Wijk terug met een nieuwe podcast: Oom Matje. Deze draait om haar oudoom Mathieu Gemmeke. Een tekening van zijn hoofd hangt nog altijd in een kroeg in Maastricht; daar ligt het startpunt van de serie. Maar waar tante Jos aan de goede kant van de geschiedenis staat, ligt dit bij oom Matje anders. Hij sloot zich aan bij de SS en zijn veroordeling na de oorlog was landelijk nieuws.
Twee familieverhalen, van een verzetsstrijder en van een collaborateur. Uitzonderlijk is het niet, die verhalen zijn er in meer families. Maar dat de levens van deze oom en zijn nichtje zó ver uit elkaar liggen, dat is best bijzonder. En daarmee is het een dankbaar onderwerp voor podcastmaker Van Wijk.
Twijfel
Waar Tante Jos een comfortabele zoektocht was, is het ongemak in deze nieuwe serie af en toe hoorbaar. Want een zoektocht naar een fout familielid kan pijnlijk zijn. En actueel, nu binnenkort de dossiers van ‘foute Nederlanders’ openbaar worden.
Van Wijk neemt de luisteraar mee in haar zoektocht naar Mathieu, waarbij ze toch ook kijkt of er verzachtende omstandigheden zijn. Was hij echt zo fout, of viel het eigenlijk wel mee? Ze stuit op conflicterende documenten. Waarom werd hij ontslagen en vastgezet door de Duitsers? Wat was de reden dat hij een Joodse familie in Amsterdam hielp? En klopt het dat haar oudoom een dubbelspion was, zoals hij later zelf verkondigde?
Interviews en recensies in de Historische BoekenCast
Het levert een interessant en goed gemaakt verhaal op, dat je knap laat meevoelen met die twijfel. Tegelijkertijd hoor je de beperkingen van een podcast over de Tweede Wereldoorlog, want als maker moet je het veelal doen zonder de stemmen van de hoofdrolspelers. Ook bestaan lang niet alle dossiers na al die jaren nog.
Die beperkingen vult Van Wijk handig aan. Ze gebruikt veel archiefmateriaal, zoals oude nieuwsfragmenten over het verloop van de oorlog. Zo vertelt de polygoonstem over de Duitse inval en de capitulatie en kondigt een BBC-verteller het einde van de oorlog aan. Dat geef kleur aan het verhaal, maar maakt soms ook dat het wat aan de oppervlakte blijft.
Familieverhalen komen samen
Daarnaast volgt Van Wijk de voetsporen van Mathieu en bezoekt ze plekken waar hij geweest is. Ze gaat naar Fort Honswijk, waar haar oudoom na de oorlog vastzat. Haar omschrijving van die plek – ook nu nog erg koud en vochtig – is tekenend voor hoe het destijds voor Mathieu geweest moet zijn. Ook reist Van Wijk af naar Maastricht, naar de kroeg waar de tekening hangt. Dat combineert ze met een bezoek aan de vrouw die jarenlang achter de toog stond. Kan de barvrouw iets vertellen over haar oudoom? Nee, is het teleurstellende antwoord. Was het dan wel nodig om dit bezoek te laten horen?
Toch lukt het Van Wijk om voldoende interessante ontdekkingen te doen in het archief. Ze slaagt erin om de werkzaamheden en keuzes van haar oudoom grotendeels in kaart te brengen. Echt interessant wordt het als ze het verhaal van Jos en Mathieu aan elkaar koppelt. Want, zo vraagt ze zich terecht af, hebben hun werkzaamheden elkaar gekruist? Tijdens de oorlog woonden ze immers een tijdje bij elkaar in de buurt. Het is nagenoeg onmogelijk om een sluitend antwoord te vinden op deze vraag, maar ze komt heel dichtbij. Zo stuit ze op een telegram waarin het verzet gewaarschuwd wordt dat er nóg een Gemmeke in Den Haag woont.
Op zo’n moment komen beide verhalen samen en wordt duidelijk hoeveel werk Van Wijk verzet. En daarmee is Oom Matje, net als voorganger Tante Jos, een verhaal dat het verdient om geluisterd te worden, en dan het liefst achter elkaar.
Oom Matje
Mijke van Wijk
NPO Radio 1
Vijf afleveringen