Home Dossiers De Verlichting Het begin van het ik-tijdperk

Het begin van het ik-tijdperk

  • Gepubliceerd op: 18 november 2022
  • Laatste update 08 feb 2023
  • Auteur:
    Rob Hartmans
  • 3 minuten leestijd
Het begin van  het ik-tijdperk
Cover van
Dossier De Verlichting Bekijk dossier

Tijdens de Romantiek ontstond een egocentrisch wereldbeeld. Individuele gevoelens waren voortaan de maat der dingen. Andrea Wulf beschrijft dat aan de hand van een generatie denkers in het Duitse stadje Jena. ‘De mens moet zijn wat hij is,’ vond filosoof Fichte.

Het is mogelijk dat de argeloze lezer van dit boek over een groep Duitse dichters en denkers rond 1800 zich enigszins ergert aan de eerste bladzijden, omdat de schrijfster hier uitweidt over haar onconventionele ouders, haar lange tijd chaotische levenswandel en ongehuwd moederschap, en de ontwikkeling van haar schrijverschap. Als je zoiets al verwacht, dan eerder achter in het boek, in een dankwoord of verantwoording. Totdat je snapt waarom ze dit doet: dit boek gaat immers over het ontstaan van de Romantiek, waarin het ‘ik’ centraal kwam te staan. Persoonlijke beleving, authenticiteit en wilskracht werden belangrijker dan conventies, voorschriften en wetten. De vrijheid om het leven naar eigen wens en inzicht in te richten kreeg absolute prioriteit, en deze revolutie in het denken heeft ongelooflijke invloed uitgeoefend op de westerse samenleving. Na het heliocentrische wereldbeeld van Copernicus werd nu het egocentrische wereldbeeld dominant – het ik als middelpunt van het universum.

Wilt u meer recensies van historische boeken lezen? Schrijf u dan in voor onze gratis maandelijkse boekennieuwsbrief.

Ontvang historische artikelen, nieuws, boekrecensies en aanbiedingen wekelijks gratis in uw inbox.

De opvattingen van Jean-Jacques Rousseau (1712-1778) zijn van groot belang geweest voor deze intellectuele omwenteling, waarin de rede en de natuurwetten van de Verlichting gezelschap kregen van het gevoel en de verbeeldingskracht. Maar Wulf besteedt terecht aandacht aan een groep denkers en schrijvers die tussen 1794 en 1806 werkzaam was in het Duitse universiteitsstadje Jena. Hoewel er slechts 4500 mensen woonden, was dit stadje met twee bibliotheken en zeven boekhandels ruim een decennium een brandpunt van intellectuele vernieuwing. Goethe en Schiller ontmoetten elkaar in Jena, waar in vergelijking met de rest van Duitsland behoorlijke vrijheid heerste. Maar het was vooral een jongere generatie die, onder de indruk van de Franse Revolutie, de romantische revolutie ontketende. De filosoof Johann Gottlieb Fichte plaatste het ik centraal in zijn denken: ‘De mens moet zijn wat hij is, omdat hij dát wil zijn en gelijk heeft dat hij dat wil zijn.’ Dit klinkt nogal duister, maar wellicht oefende het juist daarom grote aantrekkingskracht uit.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Dit artikel op Historischnieuwsblad.nl is alleen toegankelijk voor abonnees. Met liefde en zorg werken wij iedere dag weer aan de beste historische verhalen door toonaangevende historici. Steun ons door lid te worden voor maar €3,99 per maand, de eerste maand €1,99. Log in om als abonnee direct verder te kunnen lezen of sluit een abonnement af.

Naast Fichte maakten ook Friedrich en August Wilhelm Schlegel deel uit van de Jena-kring. De spil werd gevormd door de vrouw van de laatste, Caroline Schlegel, die later zou trouwen met de eveneens in Jena actieve filosoof Friedrich Schelling. Ook de dichter Novalis behoorde tot deze groep, plus nog wat minder bekende figuren, terwijl de bekende natuurvorser Alexander von Humboldt eveneens enige tijd in Jena verbleef. Rebelse genieën is een zinderend groepsportret, waarin niet alleen de filosofie aan bod komt, maar Wulf ook meeslepend schrijft over een eindeloze reeks rivaliteiten, ruzies en liefdesaffaires.

Rebelse genieën. De eerste romantici en de uitvinding van het ik
Andrea Wulf
586 p. Atlas Contact, € 39,99

Dit artikel is gepubliceerd in Historisch Nieuwsblad 12 - 2022

Dossier Verlichting

Filosofen in de Lage Landen
Filosofen in de Lage Landen
Recensie

Filosofen in de Lage Landen

De Lage Landen hebben vele filosofen voortgebracht. Erno Eskens laat ze zien in al hun verscheidenheid. Van vroege denkers als Geert Groote en Thomas a Kempis tot een internationale beroemdheid als Erasmus en een tijdgenoot als René Gude. Hij behandelt ook interessante dwalers. Zijn motto is niet voor niets: ‘Niemand dwaalt vrijwillig.’ De Lage Landen...

Lees meer
Descartes kon hier rustig werken
Descartes kon hier rustig werken
Recensie

Descartes kon hier rustig werken

Een groot deel van zijn leven woonde de Franse filosoof René Descartes in Nederland. Hier werd hij tenminste niet gestoord, zo beweerde hij. Maar het vernieuwende wetenschappelijke en technologische klimaat speelde ook een rol. Bekijk dit boek in de webshop. René Descartes (1596-1650) geldt nog altijd als een van de grondleggers van de moderne wijsbegeerte....

Lees meer
De onzichtbare hand van Adam Smith
De onzichtbare hand van Adam Smith
Artikel

De onzichtbare hand van Adam Smith

In The Wealth of Nations (1776) pleitte filosoof Adam Smith voor vrijhandel en tegen overheidsingrijpen in de economie. Het boek werd een klassieker, maar riep ook weerstand op. Volgens zijn critici was Smith de wegbereider van een meedogenloos kapitalisme. Toch keerde hij zich tegen uitbuiting en slavernij. Woedend waren de docenten in Oxford toen hun...

Lees meer
Het revolutionaire idee van Christiaan Huygens
Het revolutionaire idee van Christiaan Huygens
Artikel

Het revolutionaire idee van Christiaan Huygens

De briljante wiskundige, natuurwetenschapper en uitvinder Christiaan Huygens bedacht een verbrandingsmotor die liep op buskruit. De zeventiende-eeuwse geleerde voorzag dat zijn uitvinding geschikt was voor nieuwe vormen van vervoer. Ooit zou zijn nouveau moteur een vliegmachine van de grond krijgen. Eind 1672 kwam Christiaan Huygens op het idee ‘de al te grote snelheid en onstuimigheid’...

Lees meer