Stichtten piraten een utopia?

De in 2020 overleden antropoloog David Graeber was gefascineerd door piraten. Hij stelt dat piraten op Madagaskar aan de wieg stonden van de achttiende-eeuwse Verlichting door een democratische, egalitaire samenleving te beginnen.

De bewijslast in Graebers postuum verschenen boek is mager. Het bestaat uit antropologisch onderzoek naar de cultuur van de Malagassiërs en sensationele verslagen over Madagaskar door Europeanen die vaak pas jaren later werden opgeschreven, waaronder het verhaal over het legendarische piratenutopia Libertatia in A General History of the Pyrates (1724) van kapitein Charles Johnson, mogelijk een pseudoniem van de Britse schrijver Daniel Defoe. Graeber weet niet of Libertatia echt bestaan heeft, maar gelooft dat het verhaal een kern van waarheid bezit. Het waren volgens hem echter niet de piraten zelf, maar de inheemse vrouwen die een egalitaire samenleving stichtten.

Meer recensies van historische boeken lezen? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.

Graeber is door vakgenoot Maurice Bloch eens omschreven als de beste theoreticus in de antropologie. Maar in Piratenverlichting is speculatie troef. In de havensteden van Madagaskar moeten de levendigste gesprekken hebben plaatsgevonden over de ideale samenleving, betoogt hij. ‘Natuurlijk is 99 procent van dit alles voorgoed verloren gegaan,’ geeft Graeber toe, maar dat die gesprekken hebben plaatsgevonden is een feit. ‘Dat kunnen we met zekerheid zeggen, niet alleen omdat conversatie altijd en overal een van de belangrijkste menselijke activiteiten is – alle mensen hebben in de loop van de geschiedenis hun tijd grotendeels besteed aan werken, spelen, rusten en discussiëren –, maar ook omdat de gesprekskunst op Madagaskar bijzonder hoog staat aangeschreven.’

Met een soortgelijke redenering beargumenteert Graeber de invloed op de Verlichting in Europa. ‘Werden piratenkoninkrijken en piratenutopieën besproken in de salons van het Parijs van Lodewijk XV? Het is moeilijk voorstelbaar dat dat niet gebeurd zou zijn, want daar werd vrijwel alles besproken.’

De bijdetijdse antropoloog ziet in het verleden wat hij erin wil zien, in dit geval anarchistische piraten en geëmancipeerde vrouwen van kleur die vrije seks met elkaar bedrijven en een utopia stichten. Dit past in een bredere trend, waarin Anne Frank opeens voor queer doorgaat en de Egyptische koningin Cleopatra zwart is.

Graeber werd slechts 59 jaar. Als hij wat langer had geleefd, had hij ongetwijfeld het bestaan van Shangri-La aangetoond, waarover Gerard Joling ooit zong tijdens het Eurovisie Songfestival. Zeker weten doe ik dat niet, maar het is moeilijk voorstelbaar dat Graeber dat niet zou hebben gedaan, want als je zo vrij met je bronnen omgaat kun je vrijwel alles bewijzen.