Israël heeft Hamas lang gedoogd

Sinds zijn oprichting in 1987 streeft Hamas naar de vernietiging van Israël. Maar de voorloper van de extremistische verzetsbeweging, de Palestijnse Moslimbroederschap, was in de jaren vijftig en zestig nog niet bezig met een strijd tegen Jeruzalem. De Moslimbroeders bouwden ziekenhuizen, scholen en moskeeën in de Gazastrook en keerden zich tegen seculiere en communistische bewegingen.

Het idee van de Moslimbroederschap was dat de Palestijnse samenleving eerst moest islamiseren, voordat er een strijd kon worden gevoerd tegen het zionisme. Volgens islamoloog Joas Wagemakers (UU) werd de organisatie daarom lang gedoogd door Israël. ‘Jeruzalem beschouwde Hamas als een religieuze, niet-gewelddadige tegenhanger van de PLO.’

Hoe is Hamas ontstaan?

‘Hamas is een afsplitsing van de Palestijnse Moslimbroederschap. Die organisatie hield zich vanaf 1945 vooral bezig met sociale activiteiten, zoals de oprichting van ziekenhuizen en sportclubs. De Gazastrook werd tussen 1949 en 1967 bezet door Egypte, dat een repressief beleid voerde tegen de Moslimbroeders. Ze leefden een geïsoleerd bestaan en hadden weinig contact met andere Moslimbroederschappen.

Dat veranderde in 1973, toen de Palestijnse sjeik Ahmad Yassin vanuit het Moslimbroederschap het Islamitische Centrum oprichtte. Die aftakking was een poging van nationalistische jongeren om de organisatie een activistischer karakter te geven in de strijd tegen Israël. Yassin verzamelde in de jaren tachtig wapens, en toen in 1987 de Eerste Intifada uitbrak, vonden hij en diverse andere, meer nationalistische Moslimbroeders dat hun organisatie niet langer aan de zijlijn kon blijven staan. Ze wilden echter geen verzet plegen onder de vlag van de Moslimbroederschap, dus richtten ze een aparte organisatie op: Hamas.’

Wat was de reactie van Israël?

‘Jeruzalem maakte zich drukker om terroristische organisaties die onder de paraplu van de PLO fungeerden. Omdat de Palestijnse Moslimbroeders zich ook tegen die organisaties hadden verzet, zag Israël ze als een minder groot gevaar. Hamas en Israël waren niet bevriend en het gaat te ver om van Israëlische steun te spreken, maar de organisatie werd wel gedoogd. Zo gingen Hamasleden vrijuit voor vergrijpen waarvoor PLO-leden wel werden gearresteerd. Er vonden ook ontmoetingen plaats tussen leiders van Hamas en Israël. Toen Hamasstrijders in 1989 een Israëlische soldaat doodden, werden alle banden verbroken en werd Hamas als terroristische organisatie bestempeld.’

Welke landen steunden Hamas?

‘In de jaren tachtig en negentig kwam die steun van landen uit de Golfregio. Hamas had goede banden met Jordanië, totdat daar in 1999 een nieuwe koning aantrad die de Hamasleiding het land uitzette. Saoedi-Arabië stopte de steun aan Hamas na de Arabische Lente in 2010, omdat de Moslimbroederschap vooraan stond bij de demonstraties. Rond de millenniumwisseling zocht Hamas steun van Syrië, maar ook daar zijn de leiders vertrokken, omdat ze niet wilden verblijven bij een gastheer die zijn eigen bevolking bestreed. Sinds 2011 zit het leiderschap vooral in Qatar. Verder krijgt de organisatie (financiële) steun uit Qatar, Iran en Turkije.’

Wat wilde Hamas bereiken met zijn aanvallen op Israël?

‘Ze schilderden hun aanvallen in het verleden vaak af als een vergelding voor Israëlisch geweld tegen Palestijnse burgers. Maar de aanslagen op 7 oktober 2023 waren anders; die werden gepleegd omdat Hamas in een isolement zat. De grenzen naar Israël en Egypte zaten dicht, de internationale gemeenschap boycotte Hamas en de Palestijnse kwestie kreeg geen aandacht meer. Bovendien moest Hamas toezien hoe landen uit de Arabische Wereld steeds vaker vrede sloten met Israël. De leiders van Hamas voelden zich genoodzaakt om een daad stellen om de Palestijnse kwestie weer op de kaart te zetten. Dat doel hebben ze bereikt.’

Openingsafbeelding: Hamasstrijders in Gaza-stad, 20 juli 2017. Bron: Getty Images.