De twintigste eeuw lijkt het tijdperk waarin de democratie triomfeerde, maar het was ook een eeuw waarin grote delen van de wereldbevolking zuchtten onder dictators. De in Nederland geboren en in Hongkong docerende historicus Frank Dikötter heeft drie imponerende boeken geschreven over China onder Mao Zedong. In dit volgende boek laat hij zijn licht schijnen over zeven van diens collega’s. Naast bekende dictators als Benito Mussolini, Adolf Hitler en Jozef Stalin, zijn dat Kim Il-sung (grondlegger van de Noord-Koreaanse heersersdynastie), François Duvalier alias ‘Papa Doc’ (Haïti), Nicolae Ceauşescu (Roemenië) en Mengistu Haile Mariam (Ethiopië).
Ondanks alle verschillen is er één overeenkomst: hoewel ze vaak worden geafficheerd als ‘sterke man’, zijn dictators volgens Dikötter in wezen zwak. ‘Als ze sterk waren geweest, dan waren ze door een meerderheid gekozen. In plaats daarvan grepen ze de macht, niet zelden over de lijken van hun opponenten heen. Maar als zij de macht konden grijpen, konden anderen dat ook.’
‘Hierbij wil ik u van harte feliciteren met uw zestigste verjaardag […] Ik wens u persoonlijk een goede gezondheid en hoop ook dat de volkeren van de vriendschappelijke Sovjet-Unie een gelukkige toekomst tegemoet gaan.’ – Felicitatietelegram van Adolf Hitler aan Jozef Stalin, december 1939. In: Acht dictators uit de 20e eeuw.
Om aan de macht te blijven was terreur noodzakelijk, maar op de langere termijn werkte persoonsverheerlijking beter. Door de uitzinnige verheerlijking van de leider werden niet alleen diens aanhangers en rivalen kleiner gemaakt, maar werd ook iedereen gedwongen te liegen. En als iedereen liegt, weet je niet wat een ander werkelijk meent, zodat het moeilijk is om medestanders te vinden voor een samenzwering tegen de leider. Maar uiteindelijk leidt een dergelijke heerschappij van de leugen er ook toe dat leider alleen nog maar omringd wordt door leugenaars, zodat hij het contact met de realiteit volledig kwijtraakt.
Acht dictators uit de 20e eeuw. De cult van persoonsverheerlijking
Frank Dikötter
352 p. Het Spectrum, € 29,99
Bestel in onze webshop.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
