Ik wil het even met u hebben over N’xaʔm̓xčín̓. Nee, ik ben niet in slaap gevallen met mijn voorhoofd op het toetsenbord, het N’xaʔm̓xčín̓ – spreek uit als: in ha um tjien – is een taal. Of liever: was. Want de laatste spreekster is recentelijk overleden en daarmee is de taal van de Moses-Columbia-indianen op de grens tussen de VS en Canada uitgestorven. En dat zouden we ons allemaal moeten aantrekken.
Dit artikel krijgt u van ons cadeau
Wilt u ook toegang tot HN Actueel? Hiermee leest u dagelijks geschiedenisverhalen met een actuele aanleiding op onze website en ontvangt u exclusieve nieuwsbrieven. U kunt de eerste maand onbeperkt lezen voor € 1,99. Sluit hier een abonnement af en u heeft direct toegang.
Er voltrekt zich namelijk een grote ramp in de wereld. En op een klein groepje academici na heeft bijna niemand het door. De helft van de 6500 talen op onze planeet wordt ernstig bedreigd; 1500 staan zelfs op het punt van uitsterven. Elke paar maanden gaat ergens ter wereld een laatste spreker van een taal dood, zoals Pauline, de laatste die nog vloeiend N’xaʔm̓xčín̓ sprak. Eigenlijk heette ze trouwens Qʷiy̓mátkʷ, maar dat kon niemand behalve zij meer uitspreken.
Meer columns lezen? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
Linguïsten verwachten dat die kaalslag de komende decennia alleen maar zal versnellen. Hoe dat komt? Er lijkt een opmerkelijke overeenkomst te zijn tussen taal en ecologie. Hoe groter het aantal dieren- en plantensoorten in een gebied, hoe meer oorspronkelijke talen er ook voorkomen, zo luidt de centrale stelling van de ecolinguïstiek. Als het slecht gaat met het milieu, gaat het ook belabberd met de talen. Het is een theorie die plausibel klinkt, ook zonder de bevestiging van een jarenlange dubbelblinde studie. Hoe zou je dat ook moeten doen?
Het is niet moeilijk voor te stellen dat in het maagdelijke Braziliaanse regenwoud een stam de buren dertig kilometer verderop niet kan verstaan. Waarom ook, wanneer spreek je die mensen? Komen de afbrand- en omgraafboeren het oerwoud vernielen, dan slinkt niet alleen de natuur, ook is het afgelopen met de isolatie. Veel leden van de ooit zo op zichzelf gerichte stam sterven door geïmporteerde ziektes of schietgrage grootgrondbezitters. De overlevenden schakelen over op loondienst, brommers, spijkerbroeken en Portugees.
Voor mijn nieuwe boek De Tawl heb ik me uitgebreid beziggehouden met het uitsterven van talen, om beter te begrijpen hoe deze oeroude Amerikaanse variant van het Nederlands verdween. Het maakte me geregeld een beetje melancholiek. Niet alleen vanwege de persoonlijke drama’s van laatste sprekers die weten dat met hen een oud vuur dooft, maar ook omdat met talen tradities, cultuur en kennis verloren gaan. De naam van dat ene plantje dat zo goed helpt tegen ontstekingen, hoe noemde oma dat ook alweer?
Vaak haalt het uitsterven echter niet eens de krant. Het Mednyj Aleut en het Yahgan zijn het afgelopen jaar verdwenen zonder dat u er iets over kon lezen. Zo verschraalt de wereld en verwaaien culturen. Sic transit gloria mundi, zoals je in die ene uitgestorven taal zegt.
