Bijlmerramp: de complottheorieën ontrafeld

Over de vliegramp in de Bijlmer gaan diverse complottheorieën rond in de media. Zo hadden de piloten op het IJsselmeer kunnen landen, maar kozen ze voor een riskante terugkeer naar Schiphol. Bewoners van de getroffen flats werden ziek van uranium uit het vliegtuig. De cockpit voice recorder is gestolen en er liepen geheimzinnige mannen in witte pakken op de rampplek. En de overheid houdt dit allemaal onder de pet.

De grove feiten zijn bekend. Op 4 oktober 1992 stortte om 18.36 uur een vrachtvliegtuig van de Israëlische maatschappij El Al neer op de flats Groeneveen en Klein-Kruitberg in de Amsterdamse wijk Bijlmermeer. Behalve de drie bemanningsleden en de enige passagier – een medewerker van El Al – kwamen bij de ramp 39 mensen om het leven die zich op dat moment in de flat bevonden. Hierover is iedereen het eens. Maar over de details van de ramp bestaan verschillende versies.

Het geloof dat er een doofpot is, wordt versterkt door de tv-productie Rampvlucht. Onder deze naam zond KRO-NCRV in het najaar van 2022 een dramaserie en een documentaire uit, begeleid door een podcast en een website. De makers baseren zich op een boek van journalist Vincent Dekker, Going down, going down. Dekker beweert dat het officiële onderzoeksrapport zwijgt over de ware toedracht van de vliegramp en presenteert alternatieve feiten.

Voormalige onderzoekers van de Rijksluchtvaartdienst zijn alle verdachtmakingen na dertig jaar spuugzat. Aan onderzoeksjournalist Bart de Koning van Historisch Nieuwsblad vertellen zij hun verhaal. In dit dossier ontrafelen zij stap voor stap de voornaamste complottheorieën.

Lees hieronder verder, of download gratis de special:

Het archief over de ramp in de Bijlmer gaat open. Op verzoek van de Tweede Kamer bekijkt een commissie welke stukken openbaar worden gemaakt. Degenen die destijds de toedracht van de ramp onderzochten namens de overheid, zijn er blij mee. Want zij worden al dertig jaar geconfronteerd met de beschuldiging dat zij zaken onder de pet houden. Tot hun frustratie zien zij telkens dezelfde complottheorieën opduiken, ook in de media.

De overheidscommunicatie rond de Bijlmerramp begon chaotisch, waardoor foutieve informatie in de media belandde. De leider van het vooronderzoek mocht van minister Hanja Maij-Weggen niet met de pers praten. Hij protesteerde met een felle brief tegen deze in zijn ogen ongeoorloofde inmenging van de bewindsvrouw.

Waarom probeerden de piloten van het in de Bijlmer neergestorte Israëlische vliegtuig niet te landen op het IJsselmeer, maar kozen zij voor terugkeer naar Schiphol? Complotdenkers geloven dat zij opdracht hadden de geheime militaire lading veilig te stellen. Maar was een waterlanding realistisch? Experts geven antwoord.

Heeft het rampvliegtuig boven de Bijlmer een extra rondje gevlogen, zoals complotdenkers zeggen? En is daardoor het toestel precies in die wijk gecrasht? Nee, zeggen voormalige onderzoekers van de Rijksluchtvaartdienst. Ze laten zien hoe het wel is gegaan.

Bewoners van de Bijlmer kregen na de ramp medische klachten. Al gauw ging het verhaal rond dat verarmd uranium uit de neergestorte Boeing 747 de boosdoener was. Maar dat kan niet, zeggen voormalige onderzoekers van de Rijksluchtvaartdienst, want alle uraniumstaven waren nog intact.

Na de Bijlmerramp was de cockpit voice recorder van het vliegtuig onvindbaar. Dat leidde tot wilde verhalen. Er zouden mannen in witte pakken op de rampplek zijn geweest om het apparaat te verdonkeremanen. Hiervoor is nooit bewijs gevonden. De voormalige onderzoekers van de Rijksluchtvaartdienst hebben wel een vermoeden waar het gerucht vandaan komt.

Het overheidsarchief over de Bijlmerramp wordt op verzoek van de Tweede Kamer geopend. Zijn er nieuwe onthullingen te verwachten? Nee, zeggen voormalige onderzoekers van de Rijksluchtvaartdienst, die alle stukken in hun handen hebben gehad. Maar sommige mensen zullen blijven geloven dat de overheid iets verbergt. 

De parlementaire enquêtecommissie die de Bijlmerramp onderzocht heeft het geloof in complottheorieën in de samenleving versterkt. Dat zegt Benno Baksteen, destijds de voorzitter van de Vereniging van Nederlandse Verkeersvliegers in een interview met Historisch Nieuwsblad.

Veel complottheorieën worden gevoed door het boek Going down, going down van journalist Vincent Dekker. In ons onderzoek legden we omstreden of betwiste passages voor aan auteur Vincent Dekker. Voor zover relevant zijn diens antwoorden verwerkt in de tekst. Waar Dekkers reacties botsen met de feiten zijn ze weggelaten, omdat het alleen tot meer verwarring leidt.