De comeback van MacArthur

MacArthur dankte zijn enorme populariteit in de Verenigde Staten voor een groot deel aan zijn rol in de Tweede Wereldoorlog. Bij een enquête onder het Amerikaanse publiek in maart 1945 bleek hij met afstand te worden beschouwd als ’s lands grootste levende oorlogsheld, nog voor de legendarische generaals Dwight Eisenhower en George Patton. Terwijl de laatste twee hun sporen vooral in de strijd tegen Duitsland hadden verdiend, voerde MacArthur het Amerikaanse leger aan in de oorlog met Japan.

Als commander in chief van het Amerikaanse leger in Azië nam MacArthur op 2 september 1945 op het slagschip USS Missouri, gelegen in de Baai van Tokyo, de formele Japanse capitulatie in ontvangst. Maar misschien wel zijn grootste roem verkreeg hij door de spectaculaire bevrijding van de Filippijnen in 1944-1945. Daarmee kwam hij een belofte na die hij tweeënhalf jaar eerder had gedaan nadat hij de door Japanners overrompelde eilandengroep noodgedwongen had moeten verlaten.

Voor MacArthur waren de Filippijnen een tweede vaderland. Zijn vader Arthur MacArthur had als generaal in 1898-1899 een belangrijke rol gespeeld in de verovering en bezetting van de voormalige Spaanse kolonie. Sindsdien was de archipel een protectoraat van de Verenigde Staten met een vrij grote mate van zelfbestuur.

In 1935 vroeg president Manuel Quezon aan Douglas MacArthur leiding te geven aan de opbouw van een Filippijnse strijdmacht als voorbereiding op een definitieve onafhankelijkheid. Het aanbod kwam voor MacArthur als geroepen, en niet alleen vanwege het vorstelijke salaris dat hem in het vooruitzicht werd gesteld. Na militaire avonturen in het Verre Oosten, de Mexicaanse Burgeroorlog en de loopgraven van Noord-Frankrijk, en een bewogen periode als stafchef van het Witte Huis vond MacArthur het tijd om het wat rustiger aan te doen. Eenmaal in Manilla trouwde de oude ijzervreter een jongere vrouw, stichtte een gezin en besteedde meer tijd dan ooit aan allerlei sociale verplichtingen.

De gestage opmars van het Japanse Keizerrijk maakte een einde aan dit leven in de luwte. In juli 1941, na de Japanse invasie in Frans-Indochina, benoemde de Amerikaanse president Roosevelt zijn oude stafchef tot commandant van het Amerikaanse leger in het Verre Oosten. Maar MacArthur bleek na jaren van relatieve ledigheid veel van zijn scherpte te hebben verloren. Na de aanval op Pearl Harbor op 7 december 1941 reageerde MacArthur traag en besluiteloos. Daardoor konden Japanse bommenwerpers daags erna vrijwel de gehele Filippijnse luchtvloot vernietigen.

Toen Japanse eenheden vervolgens landden op het noordelijkste eiland Luzon, bleek het door MacArthur opgestelde verdedigingsplan een fiasco. Een groot deel van de Filippijnse en Amerikaanse troepen trok zich terug op het schiereiland Bataan, waar dankzij de slechte logistieke voorbereidingen al snel een voedseltekort heerste. MacArthur zelf vestigde zich met zijn entourage op Corregidor, een voor de kust van Bataan gelegen rotsachtig eilandje, waar zich een speciaal voor noodgevallen aangelegd ondergronds complex bevond.

De publiciteitsbewuste MacArthur liet vanaf ‘The Rock’, zoals het eiland ook werd genoemd, een stortvloed aan persberichten de wereld in sturen over het moedige verzet van MacArthur’s Army tegen een overmacht aan Japanners. Het was precies het type heldensaga waar veel Amerikanen behoefte aan hadden na de dreun van Pearl Harbor. MacArthur werd gevierd als het archetype van de stoere Amerikaanse held, die op momenten dat de strijd zwaar en uitzichtloos leek toch onverschrokken bleef doorvechten.

MacArthurs hoge status in de Verenigde Staten stond in schril contrast tot zijn imago onder zijn manschappen. Belaagd door de Japanse artillerie en luchtmacht en bevangen door honger, hitte en ziekte begonnen veel Amerikaanse soldaten te twijfelen aan de veelgeroemde moed en het strategisch vernuft van hun bevelhebber. Dat MacArthur zich schuilhield op de veilige rots Corregidor en zijn troepen slechts eenmaal kort bezocht, bezorgde hem de bijnaam Dugout Doug, ofwel ‘Doug de Lafaard’, de generaal die ’m smeert als het te gevaarlijk wordt. Op de wijs van de ‘Battle Hymn of the Republic’ zongen de soldaten: ‘Dugout Doug MacArthur lies ashaking on the Rock/ Safe from all the bombers and from any sudden shock/ Dugout Doug is eating of the best food on Bataan/ And his troops go starving on.’

Helemaal fair was deze ridiculisering niet. Ook Corredigor werd bijna onophoudelijk bestookt door Japanse bommenwerpers en MacArthur en zijn entourage kampten eveneens met voedseltekorten. Maar het imago van Dugout Doug werd voor velen nog eens bevestigd toen een Amerikaans konvooi MacArthur op 12 maart 1942 oppikte en naar Australië bracht. Dat dit gebeurde op bevel van president Roosevelt, die gruwde van het vooruitzicht dat de Japanners de oorlogsheld als een trofee gevangen zouden nemen, maakte de aftocht niet minder vernederend. Eenmaal in Australië verzekerde MacArthur de toegestroomde pers dan ook meteen dat hij liever was gebleven en niet zou rusten voordat hij deze smet had weggepoetst. ‘I shall return,’ zo luidde zijn plechtige belofte, die in de Filippijnen als een soort verzetsmantra werd verspreid.

Overigens ontdekte historicus Carol Petillo in 1979 bij toeval dat MacArthur hierbij niet alleen door eerzucht, maar ook door financiële motieven werd gedreven. De Filippijnse president Quezon had MacArthur kort voor zijn vertrek maar liefst een half miljoen dollar toegestopt als mogelijke aanmoediging om snel terug te keren.

Hoe dat ook zij, als bevelhebber van de Amerikaanse strijdkrachten in de Zuidwest-Pacific leek MacArthurs strategie er in de daaropvolgende jaren inderdaad op gericht om zo snel mogelijk naar de Filippijnen op te rukken. Hij leidde een gevaarlijke, maar vanuit strategisch oogpunt redelijk nutteloze militaire campagne langs de noordkust van Nieuw-Guinea om zo dicht mogelijk bij zijn geliefde archipel te komen.

Geregeld kwam MacArthur in conflict met Roosevelt, die tot zijn grote woede de strijd tegen Duitsland belangrijker vond, en met admiraal Chester Nimitz, die een veel directere weg naar Japan voorstond. Op 26 juli 1944 troffen Roosevelt, Nimitz en MacArthur elkaar op Hawaii om de strategie in het Verre Oosten uit te stippelen. Hoewel het voorstel van Nimitz om vanuit Taiwan direct Japan aan te vallen strategisch veel logischer leek, koos Roosevelt uiteindelijk voor MacArthurs plan om eerst de Filippijnen te bevrijden. Behalve dat Roosevelt gevoelig bleek voor MacArthurs nadruk op de traditionele Amerikaanse verbondenheid met de Filippijnen, zou de oude, ziekelijke president ook bevreesd zijn geweest voor een mogelijke kandidatuur van de populaire generaal voor de presidentsverkiezingen later dat jaar.

Op 20 oktober 1944 landde MacArthur met zijn leger op het Filippijnse eiland Leyte. ‘I have returned,’ zo sprak hij theatraal nadat hij met zijn laarzen door het zeewater naar het vasteland was gelopen. In de daaropvolgende maanden was het eilandenrijk het toneel van uiterst bloedige gevechten, waarbij de Japanners voor de eerste maal gebruikmaakten van kamikazeaanvallen. Het zwaarst getroffen was de hoofdstad Manilla, die door bombardementen en huis-aan-huisgevechten grotendeels in puin werd gelegd. Gefrustreerde en wraakzuchtige Japanse troepen richtten vervolgens een gruwelijke slachting aan onder de plaatselijke bevolking, waarbij maar liefst 100.000 burgerslachtoffers vielen. In diverse krijgsgevangenkampen troffen de Amerikaanse legers bovendien de uitgemergelde Amerikaanse en Filippijnse soldaten aan die MacArthur in maart 1942 had achtergelaten op Bataan. Nadat de Japanse legers het schiereiland in april 1942 hadden bezet, hadden ze MacArthurs mannen gedwongen om een meer dan 100 kilometer lange strafmars af te leggen. Bij deze dodenmars zijn naar schatting 15.000 soldaten omgekomen door honger, mishandelingen en onthoofdingen.

Hoewel nog niet alle Japanse troepen waren verslagen, verklaarde MacArthur op 3 juli 1945 de Filippijnen tot bevrijd gebied. Omdat zijn vriend Manuel Quezon kort tevoren was overleden, installeerde hij Manuel Roxas, een andere vertrouweling, als nieuwe machthebber. Zelf richtte hij nu al zijn aandacht op het eindspel tegen Japan. Pas na de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki zou het Keizerrijk capituleren.

Daags nadat MacArthur de capitulatie in ontvangst had genomen, gaven ook de laatste Japanse troepen op de Filippijnen zich over. Niemand durfde hem nu nog Dugout Doug te noemen. De vraag is wel of MacArthurs zucht naar eerherstel (en wellicht financieel gewin) de oorlog tegen Japan niet nodeloos heeft verlengd en daardoor veel extra slachtoffers heeft gekost.

Na de capitulatie van Japan op 2 september 1945 werd Douglas MacArthur er de hoogste baas. Hij moest toezien op de wederopbouw van het land. Met zijn staf zorgde hij dat de voedselvoorziening op gang kwam, puinhopen werden opgeruimd en er een begin werd gemaakt met de opbouw van de economie. Daarnaast moest hij de Japanners democratische waarden bijbrengen. Japan kreeg daarom een nieuwe, liberale grondwet, het onderwijs werd sterk hervormd en het shintoïsme werd afgeschaft als staatsgodsdienst. Meerdere hoge militairen werden bestraft door het Tokyo Tribunaal, onder meer degenen die verantwoordelijk waren voor de Dodenmars van Bataan en het bloedbad in Manilla.

Een gevoelige kwestie was de behandeling van keizer Hirohito, die door veel Japanners als een godheid werd vereerd. MacArthur achtte het onverstandig hem af te zetten en koos voor een compromis. Hirohito mocht blijven zitten omdat hij volgens MacArthur geen schuld droeg aan alle militaire agressie, waarvoor hij fanatieke hoge militairen verantwoordelijk stelde. Tegelijk dwong MacArthur hem afstand te doen van alle macht en zich te presenteren als een normale constitutionele monarch. Hij liet in alle Japanse kranten een foto van zichzelf afdrukken waarop hij met open boord en twee koppen groter triomfantelijk naast de keizer poseerde. Veel Japanners ervoeren de afbeelding aanvankelijk als een schok, maar die droeg uiteindelijk bij aan een normalisering van de keizer. Zo bleek MacArthur met zijn gevoel voor theater, kennis van de Aziatische gevoeligheden en autocratische inslag de juiste man op de juiste plaats.