Liefhebbers van epische sandalenfilms kunnen hun hart ophalen aan Gladiator II, het vervolg op Ridley Scotts kaskraker uit 2000. Films over het Romeinse Rijk staan vaak bol van geweld en heldhaftige personages. Wat doet dat met het beeld van de Oudheid?
‘Ik ben eigenlijk wel een voorstander van dit soort films,’ zegt Daniëlle Slootjes, hoogleraar Oude Geschiedenis aan de UVA. ‘Veel mensen hebben Troy, Gladiator of de tv-serie Rome gezien en hebben daardoor een beeld van de Oudheid. De antieke wereld is dankzij die producties gaan leven bij een breder publiek.’
Meer interviews lezen? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
Foeteren over anachronismen
Op internet buitelen recensenten over elkaar heen om de historische onjuistheden in Gladiator II aan te kaarten. Ze schrijven over anachronismen, zoals Romeinse cafés en Romeinse kranten, en vallen over het gebruik van haaien in het Colosseum. Volgens Slootjes mogen historici best een discussie aanzwengelen over een aspect dat historisch niet correct is, maar is het niet nodig om op alle slakken zout te leggen.
‘Toen ik de eerste aflevering van de HBO-serie Rome keek, zat ik te foeteren op alles wat niet klopte. Totdat mijn man dreigde dat hij zou stoppen met kijken als ik daarmee door zou gaan.’ Toen ze haar blik als historicus wat losliet, kon ze de serie met veel plezier kijken. ‘Rome probeert het dagelijks leven in de Oudheid in kaart te brengen en wil laten zien hoe beroemde figuren als Caesar en Augustus zich door de stad bewogen. Dat is ook voor mij heel interessant.’
Filmmakers hebben wel een verantwoordelijkheid om historici te consulteren, vindt ze. ‘Achteraf kunnen we als historici natuurlijk gemakkelijk zeggen wat er allemaal niet klopt, maar het is veel belangrijker dat we bij de productie worden betrokken.’ Zelf zit ze binnenkort om tafel met mensen uit de game-industrie om te praten over een mogelijke samenwerking. ‘Op de universiteit bouwen we Romeinse plaatsen na invirtual reality. Het is goed om met elkaar in gesprek te gaan over de keuzes die je daarbij maakt.’
Regisseur op de stoel van de historicus
Sandalenfilms zijn al populair sinds de jaren vijftig: klassiekers als Ben Hur (1959) en Cleopatra (1963) trokken volle zalen. ‘Kijkers moeten zich realiseren dat films een beeld van het verleden schetsen door de ogen van de regisseur,’ vervolgt Slootjes. Volgens de classica verschilt Hollywood daarin niet veel van haar eigen vakgebied. ‘Het beeld dat historici van de Oudheid schetsen, is ook niet automatisch de waarheid. Soms kunnen we alleen iets zeggen over plausibele scenario’s. Op een bepaalde manier doen we dus hetzelfde als regisseurs, maar wij zitten dichter op het antieke bronnenmateriaal.’
Op een bepaalde manier doen historici hetzelfde als regisseurs
Films en series over de Oudheid worden sterk door de tijd bepaald, maar dat geldt evengoed voor historische publicaties. ‘Vijftig jaar geleden stelden oudheidkundigen vooral institutionele vragen over het politieke systeem, maar inmiddels gaat het meer over sociale structuren, slavernij en klimaat.’
Het belangrijkste verschil met regisseurs is dat classici met hun verhalen geen miljoenen hoeven te verdienen, voegt ze er lachend aan toe.
Voorkeur voor helden en schurken
In films en series over het Romeinse Rijk ligt de focus meestal op gewelddadige aspecten van die samenleving en het gekonkel van de elite. ‘Tachtig procent van de bevolking in de antieke wereld was vooral bezig met overleven,’ zegt Slootjes. ‘Maar dat is voor Hollywood niet interessant.’
Ze trekt die lijn door naar historische kunstwerken waarop de Romeinse tijd wordt afgebeeld. ‘De afgelopen eeuwen was het leven van de Romeinse bovenklasse ook interessanter voor kunstenaars en hun publiek. Denk aan schilderijen waarin het villaleven wordt verheerlijkt of waarin heroïsche scènes worden uitgebeeld.’
In de keuze van regisseurs voor heroïsche verhalen over goed en kwaad, ziet Slootjes zelfs een parallel met de Oudheid. ‘In de antieke wereld waren de Ilias en Odyssee van Homerus ontzettend populair. Net als de Grieken en Romeinen focussen we ons graag op verhalen over beroemde helden en schurken.’
Die heroïsche verhaallijn voert ook weer de boventoon in Gladiator II, een film die de hoogleraar zeker gaat kijken. ‘Ik schrok een beetje van al het geweld in de trailer, maar ben toch erg nieuwsgierig.’
