‘Zonder de Belgen en de Nederlanders was Napoleon nooit verslagen’

De documentaire Unsung Heroes of Waterloo op The HISTORY Channel vertelt het verhaal van de Nederlands-Belgische soldaten tijdens de Slag bij Quatre-Bras en Waterloo. Volgens producent André Dellevoet speelden deze troepen een belangrijke, maar ondergewaardeerde rol bij de nederlaag van Napoleon Bonaparte in 1815. ‘Het is echt een heldenverhaal.’

‘Toen Napoleon op 15 juni 1815 de Belgische grens overstak, trokken de geallieerde troepen naar hun afgesproken posities in zuidelijk België. De Nederlands-Belgische brigade van Bylandt en die van Saksen-Weimar hadden Quatre-Bras als verzamelplaats. Nog niet alle geallieerde troepen waren daar aanwezig; de Engelsen en de Duitsers stonden elders in de regio. De vraag was daarom: terugtrekken of standhouden?

De Britse opperbevelhebber, de hertog van Wellington, beval Jean Victor de Constant Rebecque, de stafchef van de prins van Oranje, om zich terug te trekken uit Quatre-Bras. Maar Constant Rebecque wist dat de Fransen daar zouden uitkomen. Daarom voegde hij de Nederlandse brigades bijeen om Quatre-Bras te bezetten. Op 16 juni, vlak voor Waterloo, vond daar een veldslag plaats waarin de Nederlands-Belgische soldaten de eerste paar uur taai weerstand boden.’

‘De Fransen wilden zo snel mogelijk doorstoten naar Brussel, maar vonden bij Quatre-Bras de Nederlanders en de Belgen op hun weg. Als die daar geen weerstand hadden geboden, hadden de Fransen waarschijnlijk diezelfde dag Brussel bereikt. Napoleons strategische plan was dan volledig geslaagd. Wij zeggen in de documentaire dat de slag doorslaggevend is geweest voor de winst bij Waterloo.’

‘Daar was de glorie verdeeld over de hele geallieerde legermacht, maar de Nederlandse bijdrage was niet gering. De Franse hoofdmacht werd ingezet tegen de brigade van Bylandt. Die was al duizend man kwijtgeraakt bij Quatre-Bras en kon de linie niet houden. Later werden de Nederlanders als lafaards betiteld, maar samen met de Engelsen wisten ze de Fransen te weerstaan.

De Nederlandse generaal David Hendrik Chassé had door dat de Fransen uitgeput raakten en dat ze een laatste poging deden om de Engelse linies te doorbreken. Chassé wist dat het met de Fransen gedaan was als die aanval mislukte. Hij nam zonder orders van Wellington het bevel over en leidde een brigade tegen de Fransen. Die sloegen op de vlucht, waarna Napoleons defensie snel instortte. Voor deze sleutelrol heeft Chassé nooit erkenning gekregen.’

‘De Nederlanders beten bij Quatre-Bras het spits af, maar na twee uur waren ze moe en leden ze veel verliezen. Ze konden hun positie niet houden. Toen de Engelsen aankwamen, zagen ze terugtrekkende Nederlanders. Voor hen was dit het bewijs dat de Nederlanders hun positie verlieten. Dat zagen ze bij Waterloo weer. Daar werd de brigade van Bylandt doorbroken. Daar gaan die Nederlanders weer, dachten de Engelsen.

Dat negatieve Engelse sentiment over Nederland was een erfenis van de Engelse zeeoorlogen van de zeventiende eeuw. In 1795 werd Nederland de Bataafse Republiek, was het bijna twintig jaar bondgenoot van de Fransen en vocht het tegen de Engelsen. Dat zette allemaal kwaad bloed. In 1815 werden Engeland en Nederland weer bondgenoten, maar er heerste veel wantrouwen vanuit Engelse kant.’

‘Dat kan je wel stellen. Na Waterloo kwam er een hele propagandamachine op gang. Op het Leidseplein in Amsterdam stond bijvoorbeeld een groot panorama uitgestald over de slag, waarop alle contingenten van het geallieerde leger lof kregen. Rond dezelfde tijd was er in Londen ook zo’n groot panorama. Wat was daarop te zien? Alleen maar Engelsen. In de Victoriaanse tijd bleef de Engelse bijdrage de boventoon voeren. Nederlandse auteurs probeerden hiertegen te protesteren, dat is maar deels gelukt.’

‘Er zijn wel brieven van officieren, maar weinig van soldaten. Die waren bijna allemaal analfabeet. In adellijke kringen werden oorlogsverhalen vaak opgeschreven uit een behoefte om de eigen reputatie hoog te houden.’

‘In Nederland bestaat de neiging om toonaangevende personen in een kwaad daglicht te plaatsen en ze ter discussie te stellen. Wij doen al snel een beetje laatdunkend over hen. Je kunt bijvoorbeeld een stevig verhaal schrijven over de rol van de prins van Oranje, de latere Willem II, binnen het Nederlandse leger en zijn heldenrol bij Quatre-Bras. Hij reed voorop en leidde de troepen: erken dat dan.’

Wat ik verrassend en bemoedigend vind is dat wij door de inspanningen van historici uit allerlei Europese landen de afgelopen twintig jaar een evenwichtiger beeld van Waterloo hebben gekregen. Daarin wordt de rol van de Nederlanders serieuzer genomen. Dit zag ik terug in de interviews voor onze documentaire met onder andere twee Engelsen, historicus Veronica Baker-Smith en generaal-majoor James Cowan. Maar ook met Johan Op de Beeck, een prominente Belgische auteur. Het begint dus door te sijpelen dat het toch anders zat.’

‘De documentaire geeft een algemene boodschap af: eendracht maakt macht. Een slecht voorbereid geallieerd leger, waarin allerlei nationaliteiten bij elkaar werden gevoegd, kon toch de grootste veldheer van die tijd succesvol weerstaan. Een ander inzicht is dat het hier niet om het privé-project van Wellington of de Engelsen ging. Zonder de Belgen en Nederlanders hadden zij het niet gered. Dat is ook een boodschap voor de huidige tijd. Iedereen die bondgenootschappelijke samenwerking in twijfel trekt en wil dat we ons terugtrekken uit de EU en NAVO, heeft geen idee hoezeer we die bondgenoten nodig hebben. Dat moet je begrijpen, anders staat je eigen veiligheid weer op het spel, net zoals destijds.’