Op vrijdag 27 oktober gaf hoogleraar literatuur- en cultuurgeschiedenis Lotte Jensen tijdens de collegedag over de Bataafs-Franse Tijd een lezing over de nalatenschap van Napoleon in Nederland. Zijn invloed is groot en veelzijdig geweest. ‘Toen het jonge Koninkrijk der Nederlanden zichzelf moest uitvinden, greep het terug op literatuur en stijlen die in de Bataafs-Franse Tijd waren ontstaan.’
Wat is volgens u de Franse nalatenschap in Nederland?
‘Allereerst moet je daarvoor een onderscheid maken tussen Napoleon Bonaparte en zijn broer Lodewijk. Napoleons invloed was Europees, terwijl Lodewijk alleen zijn stempel drukte op Nederland. De grootste invloed van Napoleon Bonaparte was op het burgerlijk wetboek, met zijn Code Napoléon. Maar Lodewijk Napoleon was bijvoorbeeld belangrijk voor de oprichting en het functioneren van de Nederlandse monarchie. Vanaf Willem I volgden Nederlandse koningen zijn voorbeeld, zo laten ze zich zien bij nationale rampen. Verder heeft Lodewijk Napoleon invloed gehad op de inrichting van de waterstaat en de ondersteuning van de wetenschappen. Dat heeft geleid tot oprichting van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW).’
Was de invloed van Lodewijk positiever dan die van zijn broer?
‘Dat klopt, hoewel Lodewijk natuurlijk ook een buitenlandse koning was die met verzet werd geconfronteerd. De tegenstand nam toe toen Nederland werd ingelijfd bij het Franse keizerrijk. De Fransen voerden een strenge censuur in, knepen het land economisch uit en riepen Nederlandse jongens op voor de Franse dienstplicht. We moeten dus niet de negatieve kanten van Lodewijks erfenis vergeten. Wel weigerde hij soms om de bevelen van zijn broer op te volgen; de reden dat hij uiteindelijk werd afgezet door Napoleon.’
Werd de Franse overheersing vergeleken met die van de Spanjaarden en met de Tachtigjarige Oorlog?
‘Dit gebeurde voortdurend. Dichters en auteurs lieten via een omweg weten dat ze het niet eens waren met de Franse overheersing door te verwijzen naar heroïsche episodes uit de Tachtigjarige Oorlog. Een goed voorbeeld hiervan is het werk van de dichter Hendrik Tollens, die de Slag bij Nieuwpoort bejubelde. De Opstand diende als een spiegel van morele moed, vond hij; een gebeurtenis die een ruggensteun kon bieden. Nederland had ooit de Spanjaarden verslagen, en dat zou nu opnieuw lukken met de Fransen.
Het verleden werd dus ingezet om moed te kweken en het nationalisme te bevorderen. Dit nam een nog hogere vlucht toen Napoleon verslagen was en het Koninkrijk der Nederlanden zichzelf moest uitvinden. Daarvoor grepen Nederlanders terug op de literatuur en de stijlen die in de Bataafs-Franse Tijd waren ontstaan.’
Kunt u een voorbeeld geven?
‘Neem de roman Het leven van Maurits Lijnslager door Adriaan Loosjes; een historische roman over een Nederlandse koopman in de zeventiende eeuw. De deugdzame koopman Lijnslager maakt in dat boek een rondreis door Europa, en spreekt allerlei buitenlandse notabelen. In al die gesprekken komt naar voren dat Nederlanders uitblinken in de zeevaart, de wetenschap en de kunsten. Dit beeld van Nederlandse kooplui bestond al langer, maar het werd in de negentiende eeuw geactualiseerd. Dit soort romans gaven het Nederlandse zelfbeeld als het ware een update met een projectie van eigentijdse idealen, zoals het Verlichtingsideaal.’
Wat komt er tijdens uw lezing nog meer aan bod?
‘Ik wil het verleden doortrekken naar het heden. De jaren van de Franse overheersing onder Lodewijk zijn in de herinneringscultuur voor een groot deel weggepoetst. Nederland stond in 2013 wel uitgebreid stil bij het 200-jarig bestaan van het Koninkrijk der Nederlanden, maar daarbij vergaten we dat er voor die tijd al een koning was geweest.
Ik wil ook aanstippen hoe de Napoleontische jaren hebben doorgewerkt in de Nederlandse jeugdliteratuur en historische romans van de vroege twintigste eeuw. De boeken waren overgoten met een christelijk en Oranjegezind sausje. Ze waren bovendien zeer tegen Napoleon gericht en bieden daardoor een sterk gekleurd beeld van het verleden. Ze vertellen vooral hoe Nederlanders over zichzelf dachten. Dat is een groot contrast met de Franse herinneringscultuur, waarin Napoleon nog steeds wordt verheerlijkt. Die verschillen zijn erg interessant, en daar wil ik aandacht aan besteden in mijn lezing.’
Kunt u nog een laatste tipje van de sluier oplichten?
‘Ik houd dit bewust een beetje geheimzinnig, maar ik zal een echt Napoleontisch herinneringsobject meenemen.’
