Home Dossiers Pandemie Nieuws: Na een epidemie volgt Jodenhaat

Nieuws: Na een epidemie volgt Jodenhaat

  • Gepubliceerd op: 16 jun 2020
  • Update 02 nov 2022
  • Auteur:
    Geertje Dekkers
Nieuws: Na een epidemie volgt Jodenhaat
Cover van
Dossier Pandemie Bekijk dossier

Complotdenkers verkondigen dat Joden schuldig zijn aan de huidige corona-epidemie. Dat past binnen een oud patroon, zegt historicus Bart Wallet. Haat tegen Joden kan door de elite worden aangewakkerd. ‘Tijdens mijn laatste college voor de lockdown zei een Joodse studente: “Ik hou mijn hart vast. Ik ben bang dat wij hier de schuld van zullen krijgen.” Ik heb het bijgehouden en binnen een week was het zover: er kwamen verhalen dat Joden het coronavirus zouden verspreiden. En dat de Mossad het zou hebben ontwikkeld.’

Bart Wallet, expert op het gebied van Joodse geschiedenis aan de Vrije Universiteit, ziet een duidelijke parallel met epidemieën uit het verleden, waarvan Joden de schuld kregen. ‘Wat we nu zien, is vintage antisemitisme. Mensen grijpen ernaar als de wereld op z’n kop staat, als er iets groots speelt en er veel onduidelijkheid is. Om dat uit te leggen gebruik ik vaak een term van de Palestijns-Amerikaans literatuurwetenschapper Edward Said: “cultureel archief.” In dat archief zijn de afgelopen eeuwen allerlei antisemitische verhalen en beelden verzameld. Het zijn silent sleepers, maar al er iets gebeurt, kunnen ze zo weer naar boven komen.

In dat culturele archief zitten onder meer verhalen over Joden die medische problemen met zich meebrengen. Dat repertoire is vanaf de Middeleeuwen ontwikkeld, toen Joden doorgaans aan de rand van de samenleving leefden, net als leprozen. Daarom werden ze geassocieerd met ziekten en kregen ze in de veertiende eeuw bijvoorbeeld de schuld van de Zwarte Dood. Er zijn toen veel Joden vermoord.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

In de negentiende eeuw doken vergelijkbare beschuldigingen op, maar dan over syfilis. Joden zouden die ziekte niet kunnen krijgen, maar hem wel verspreiden. Het repertoire in het cultureel archief is dus niet statisch, maar verandert mee met de omstandigheden.

Het antisemitisme dat in moeilijke tijden opspeelt, wordt vaak geassocieerd met onredelijke woede van het “gewone volk”. Toch stellen historici die zich bezighouden met de periode van de Zwarte Dood dat de elite een flinke hand had in geweldsuitbarstingen tegen Joden. In de veertiende eeuw bestond er – los van de epidemie – veel sociale onrust. De angst voor de Zwarte Dood gebruikten machthebbers om geweld tegen Joden te orkestreren en zo de andere spanningen op te lossen. De elite kan antisemitisme in tijden van epidemieën dus bewust aanwakkeren.’

 

Joden worden verbrand in het Beierse Deggendorf in 1338.

Dit artikel is gepubliceerd in Historisch Nieuwsblad 7/8-2020

Nieuwste berichten

Scène uit Anak Indië
Scène uit Anak Indië
Recensie

Anak Indië laat zien: Indische Nederlanders zijn doorzetters 

Driehonderdduizend Indische-Nederlanders, Molukkers en Peranakan-Chinezen werden na de Tweede Wereldoorlog uit Nederlands-Indië, en later Indonesië, naar Nederland gerepatrieerd. Anak Indië. In Nederland door omstandigheden laat zien hoe het hun verging.  Weten Nederlanders echt zo weinig over Nederlands-Indië? Anak Indië begint met een fragment uit het tv-programma De slimste mens, waarin kandidaten de vraag ‘Wat weet...

Lees meer
Wij brachten de wildernis tot bloei
Wij brachten de wildernis tot bloei
Recensie

Streng gereformeerde Nederlanders trokken de Amerikaanse wildernis in

In de negentiende eeuw stichtten streng gereformeerde Nederlanders nederzettingen in de VS. Daar legden ze hun manier van leven op aan de inheemse bevolking en de natuur.  ‘De ploeg van den landbouwer gaat bestendig voort zonder bloedstorting het Vasteland te overwinnen; steden en Staten komen, als bij toverslag, tevoorschijn uit den boezem der Westelijke wildernissen;...

Lees meer
Rutte en Schoof verwelkomen de Spaanse premier Sánchez op de NAVO-top
Rutte en Schoof verwelkomen de Spaanse premier Sánchez op de NAVO-top
Opinie

De verzorgingsstaat maakt ons óók weerbaar 

Laat hogere defensie-uitgaven niet ten koste gaan van de verzorgingsstaat, waarschuwt historicus.

Lees meer
Babyboomers groeien op met Dr. Spock 
Babyboomers groeien op met Dr. Spock 
Artikel

Babyboomers groeien op met Dr. Spock 

Na de oorlog brachten miljoenen Amerikaanse ouders hun kinderen groot met de opvoedbijbel Baby and Child Care van Dr. Benjamin Spock in de hand. Ze waren blij met zijn pleidooi voor een ontspannen, liefdevolle opvoeding. Maar conservatieven vonden dat hij een hele generatie had veranderd in watjes, die te beroerd waren om in Vietnam te...

Lees meer