Eindelijk is er een boek over de moord op Chinezen in Batavia. Leonard Blussé beschrijft hoe Nederlandse zeelieden en soldaten in 1740 een opstand van wanhopige Chinezen bloedig neersloegen.
Gevraagd naar beschamende episodes uit onze geschiedenis noemen veel Nederlanders wellicht de slavenhandel, de Jodenvervolging, de oorlog in Indonesië of de val van Srebrenica. De kans dat iemand spontaan de massamoord op de Chinese inwoners van Batavia noemt is vrijwel nihil. Hoewel in 1740 in een orgie van geweld vrijwel alle Chinese mannen in deze havenstad van de VOC werden afgeslacht, heeft dit bloedbad nooit een plek verworven in het collectieve geheugen. Ook historici hebben er weinig aandacht aan besteed.
Het is dan ook verheugend dat de sinoloog en historicus Leonard Blussé nu een gedegen en uiterst leesbaar boek over deze zwarte bladzijde uit onze geschiedenis heeft geschreven. Het bloedbad zelf, dat ongeveer een week duurde, behandelt hij in relatief weinig bladzijden. Maar wat De Chinezenmoord zo waardevol maakt, is dat Blussé een helder beeld schetst van de ontwikkeling van Batavia vanaf het tweede kwart van de zeventiende eeuw.
Grofweg waren er indertijd twee modellen van koloniale overheersing: óf een mogendheid vestigde handelsposten op plaatsen waar zij het monopolie op de tropische export had, óf er kwam een ‘volksplanting’; nieuwe bewoners hielden zich in dat geval bezig met landbouw en nijverheid, en zetten tevens lokale handelsnetwerken op. In en rond Batavia werden deze twee modellen lange tijd met succes gecombineerd, met dien verstande dat het vooral Chinezen waren die de tweede variant voor hun rekening namen. Vooral omdat Europeanen die in dienst van de VOC waren officieel zelf niet mochten handelen.
Blussé beschrijft uitgebreid de bestuursstructuur en de koloniale samenleving die zich rond Batavia ontwikkelde, waarna hij laat zien dat er vanaf 1730 een zeer explosieve situatie ontstond. Er brak een epidemie van tropische ziekten uit, ondoordachte ontginning had ernstige ecologische gevolgen, en de Chinese middenstand in Batavia en de Chinese suikerproducenten in de Ommelanden kwamen steeds meer in de problemen, terwijl er enorme onenigheid was binnen de top van het lokale VOC-bestuur, dat niet adequaat reageerde.
Dit alles resulteerde in een opstand van Chinezen uit de Ommelanden, die in oktober 1740 zelfs enkele dagen Batavia belegerden. Uiteraard leidde dit tot spanningen in de stad, waar noodgedwongen veel zeelieden werkeloos rondliepen. Op zeker moment begonnen zij Chinese inwoners te vermoorden en hun huizen te plunderen, waarna ook het garnizoen zich op de Chinezen stortte. In totaal kwamen tussen de 5000 en 10.000 mensen om het leven, in meerderheid Chinese mannen.
De Chinezenmoord. De kolonisatie van Batavia en het bloedbad van 1740
Leonard Blussé
396 p. Balans, €27,50
Bestel bij Libris
