Op 24 oktober 2005 overleed Rosa Parks, een icoon van de Amerikaanse burgerrechtenbeweging. De gebeurtenis die haar tot dat icoon maakte vond plaats op 1 december 1955 in Montgomery, Alabama. In die jaren was het openbaar vervoer in de zuidelijke staten van de Verenigde Staten gesegregeerd.
In de stadsbussen van Montgomery betekende dat dat de eerste vier rijen zitplaatsen alleen voor blanken waren bestemd. Op de middelste rijen mochten zwarten zitten, mits die stoelen niet nodig waren voor blanke passagiers. Op die 1e december gaf de chauffeur vier zwarten in de middensectie, onder wie Parks, opdracht om hun zitplaats af te staan aan blanke passagiers. Alleen Parks weigerde. De chauffeur dreigde met arrestatie. Dat moest dan maar, zei Parks.
Meer lezen over de strijd om burgerrechten in Amerika? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
De arrestatie van Parks, een prominent lid van de lokale afdeling van de National Association for the Advancement of Coloured People (NAACP), leidde vrijwel direct tot een goed georganiseerde boycot van de bussen in Montgomery. Daarom is wel geopperd dat Parks’ heldhaftige daad van verzet wellicht minder spontaan was dan vrijwel iedereen toen dacht en nu denkt.
Parks heeft altijd ontkend dat haar daad van burgerlijke ongehoorzaamheid deel was van een vooropgezet plan
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Door zich te laten arresteren zette Parks een uitstekend voorbereide campagne in gang van de NAACP en de lokale burgerrechtenbeweging onder leiding van de jeugdige baptistische dominee Martin Luther King. Parks heeft altijd ontkend dat haar daad van burgerlijke ongehoorzaamheid deel was van een vooropgezet plan. Ze verklaarde dat ze er schoon genoeg van had om vernederd te worden.
Segregatie in het openbaar vervoer
Begin februari 1956 startte de burgerrechtenbeweging een gerechtelijke procedure tegen de segregatie van het openbaar vervoer. Ruim negen maanden later, op 13 november 1956, verklaarde het Hooggerechtshof dat de scheiding van blank en zwart in het openbaar vervoer in strijd was met de Grondwet. Daarmee was een belangrijke overwinning geboekt in de strijd voor burgerrechten voor zwarten en had Martin Luther King zijn naam gemaakt.
Aan de busboycot kwam op 21 december 1956 een einde. Al die maanden was er op grote schaal geweld gebruikt tegen de zwarte gemeenschap in Montgomery. Er werden bommen gegooid, kerken in brand gestoken en huizen beschoten. Rosa Parks vertrok een jaar later uit Montgomery en belandde uiteindelijk in Detroit.
Daarmee is de vraag nog niet beantwoord of Parks’ weigering om op te staan voor een blanke deel was van een vooropgezet plan. Zeker is dat Parks lang niet de eerste zwarte passagier was die weigerde op te staan. Dat kwam regelmatig voor en leidde altijd tot arrestatie.
Claudette Colvin was Rosa Parks voor
Op 2 maart 1955 weigerde een 15-jarig zwart meisje, Claudette Colvin, haar plaats af te staan. Haar zaak kreeg nationale aandacht en leek te leiden tot omvangrijke protesten. Na haar arrestatie bleek zij echter zwanger van een veel oudere man, die niet haar echtgenoot was.
Dat was voor de zeer religieuze zwarte gemeenschap reden haar zaak te laten rusten. Men was op zoek naar een symbolisch persoon die vrij was van enige smet. Een paar maanden later weigerde opnieuw een zwarte teenager op te staan. Ook zij werd niet geschikt bevonden, naar men zei omdat haar vader aan de drank was.
Rosa Parks en de NAACP
Tegen deze achtergrond ligt het voor de hand dat de zeer godsdienstige en onberispelijke Parks, actief in de NAACP, de ideale symboolfiguur was. Het is mogelijk dat Parks wist dat haar weigering om op te staan zou leiden tot een omvangrijke protestactie; het is echter even goed mogelijk dat zij dat niet wist.
Het lijkt mij op z’n minst zeer waarschijnlijk dat ze een vermoeden had van de gevolgen. Zeker is dat de protestbeweging uitstekend was voorbereid. Ook in dit geval is de geschiedenis op een toch lichtelijk verontrustende wijze complexer dan zij op het eerste gezicht leek te zijn.
