De Romeinse keizer Caligula en Donald Trump hadden een belangrijk punt gemeen, stelt Henri van Nispen in zijn proefschrift. Hun leiderschap is ‘adhocratisch’, wat onder meer betekent dat ze angstwekkende chaos creëren.
Caligula heerste van 37 tot 41 n.Chr. over het Romeinse Rijk. Hij maakte zich zo gehaat bij een schrijvend deel van zijn tijdgenoten, dat hij de geschiedenis inging als een van de wreedste en maniakaalste keizers ooit. Van Nispen onderzocht zijn regeerstijl voor het proefschrift Caligula’s adhocratic leadership, waarop hij onlangs aan de Radboud Universiteit promoveerde.
Meer historische context bij het nieuws? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
‘Caligula gedroeg zich op allerlei manieren afwijkend van de norm,’ vertelt Van Nispen. ‘Hij presenteerde zichzelf bijvoorbeeld al bij leven als goddelijk. Voor tijdgenoten ging hij daarmee zo ver over grenzen van wat van een keizer kon worden verwacht, dat hij uiteindelijk werd vermoord.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Maar zijn opvallende gedrag was een reactie op het handelen van de Senaat, vertelt Van Nispen: ‘Die was er vanaf het begin op gericht zijn keizerschap te laten mislukken. Aan het begin was Caligula welwillend ten opzichte van senatoren, maar die smeedden al snel complotten om hem te vermoorden. Vervolgens keerde Caligula zich tegen de Senaat.’
Volgens Van Nispen is dat typisch adhocratisch gedrag: al improviserend handelen in reactie op de omstandigheden. ‘Zo veranderen adhocratische leiders bestaande structuren, waarbij ze steeds redeneren vanuit hun eigen perspectief. Bovendien creëren ze chaos, die maakt dat iedereen voortdurend bang is in ongenade te vallen. Ook leggen adhocratische leiders veel nadruk op hun eigen persoon, bijvoorbeeld met uiterlijkheden en opvallend showgedrag.’
Was Caligula gek?
Caligula was ronduit gek, zo hebben veel historici opgeschreven. ‘Die bewering komt van zijn opvolger, Claudius,’ zegt Van Nispen. ‘Die had een motief voor zijn uitspraak. Hij wilde de dynastie voortzetten en daarom moest hij zich distantiëren van Caligula, met diens slechte reputatie. Het kwam hem goed uit als Caligula als een gekke uitzondering werd gezien. Dat motief maakt de bewering van Claudius weinig betrouwbaar. Bovendien zijn er geen bronnen, zelfs niet van vijandelijke auteurs, die tijdens Caligula’s leven vonden dat hij gek was.’
Dat deed Caligula, en dat doet Trump ook, constateert Van Nispen. ‘Beiden vertonen ook een ander adhocratisch kenmerk: ze creëren een eigen werkelijkheid met echte gevolgen. Dat deed Trump bijvoorbeeld met de decreten aan het begin van zijn tweede termijn. Hij wist dat een deel ongrondwettig was, maar dat maakte niet uit: het ging hem om het beeld dat ze creëerden, met name dat migranten een gevaar vormden.’
Van Nispen benadrukt dat adhocratisch leiderschap niet alleen een kenmerk is van zogenaamde slechte leiders. ‘Ook het leiderschap van iemand als Gandhi is als adhocratisch te kenmerken, en over hem wordt doorgaans positief geoordeeld.’
Openingsbeeld: Caligula wordt vermoord terwijl Claudius zich achter een gordijn verschuilt. Bron: Bridgeman Images.
