Lída Baarová: de onmogelijke liefde van Joseph Goebbels 

Rijkspropagandaminister Joseph Goebbels raakt zo verliefd op de Tsjechische actrice Lída Baarová dat hij er met haar vandoor wil. Het komt er niet van, en Baarová betaalt een hoge prijs voor de affaire. ‘Geen van mijn films is zo dramatisch geweest als mijn leven.’ 

Haar moeder pusht Lída (1914-2000) en haar zus Zorka Janů al op jonge leeftijd om carrière te maken in de wereld van operettes en romantische komedies. Daarom verandert Lída ook haar naam van Babková in Baarová. Op haar zeventiende gaat ze naar de toneelacademie in haar geboorteplaats Praag; haar eerste filmrol heeft ze al snel te pakken. Op haar twintigste zijn dat er al zestien.  

De weg ligt voor haar open naar de studio’s van Universum Film AG (Ufa) in Berlijn-Babelsberg – het Europese Hollywood waar grootheden als Fritz Lang en Josef von Sternberg naam maken. Met het aantreden van Joseph Goebbels in 1933 als ‘tsaar’ van de theater- en filmindustrie is er een leegloop van Joodse acteurs en actrices op gang gekomen en is er een grote behoefte ontstaan aan verse jonge gezichten. En daar verschijnt de bloedmooie Lída Baarová. 

In 1934 komt Lída onder contract bij Ufa. Ze leert snel Duits en weet haar Tsjechische accent kwijt te raken. Een jaar later krijgt ze de rol van Giacinta Zubarab in de film Barcarole, waarin de in 1902 geboren Gustav Fröhlich haar tegenspeler is. Op dat moment is Fröhlich, die eerder in Fritz Langs Metropolis (1927) speelde, de populairste acteur van Duitsland.  

‘Mister Happy’ is getrouwd met de Joodse operettester Gitta Alpár, die Berlijn in 1933 is ontvlucht om aan de antisemitische vervolging van de nazi’s te ontkomen. In plaats van haar en hun pas geboren dochter Julischka na te reizen, zoals hij had beloofd, begint Fröhlich een affaire met Baarová. Samen betrekken ze een mooie woning op het eiland Schwanenwerder in de Berlijnse Wannsee, waaruit kort daarvoor de Joodse bewoners zijn verdreven.  

Drie huizen verderop heeft Joseph Goebbels twee woningen van Joodse bankdirecteuren voor een appel en een ei weten te verwerven. Vanaf 1936 begint Goebbels, die door de nodige affaires met jonge vrouwen de bijnaam ‘der Bock von Babelsberg’ heeft, Baarová het hof te maken. Op dat moment heeft hij al drie kinderen bij zijn echtgenote Magda (Helga, Hildegard en Helmut) en is het vierde (Holdine) onderweg. Bij gebrek aan een first lady naast Hitler vervullen Magda en haar gezin de rol van de nationaal-socialistische modelfamilie.  

Hoe Lída over de avances van Goebbels denkt, blijft deels in nevelen gehuld. Was het naïviteit, domheid, amorele ambitie? Tot op het eind van haar leven heeft ze zich er niet expliciet over uitgesproken, al was ze uiteraard zeer gevleid door alle aandacht en vond ze Goebbels maar wat interessant, slim en charmant. ‘Ja, het was mooi zo bemind te worden door iemand die zoveel macht had,’ gaf ze toe in een interview een jaar voor haar dood tussen twee sigaretten door. ‘Iemand die zoveel vrouwen kon krijgen en toch zijn oog op mij had laten vallen…’ Maar ze was uiteindelijk ook bang voor hem. Tenslotte kon Goebbels carrières van acteurs en actrices maken of breken.  

In diezelfde tijd krijgt Baarová een contract aangeboden van het Amerikaanse Metro-Goldwyn-Mayer (MGM) om naar Hollywood te komen, maar dat aanbod wijst ze van de hand. Dat zal ze haar leven lang betreuren: ‘Ik had een grotere ster kunnen zijn dan Marlene Dietrich.’ 

In Berlijn verschijnt de knappe Baarová in het openbaar steeds vaker aan de arm van de onooglijke ‘Schrumpfgermane’ Goebbels. De ‘Reichszuchtstier’ – een andere bijnaam van de slechts 1,65 meter grote rijksminister met klompvoet – was zichtbaar smoorverliefd op zijn ‘Liduschka’. Hij zou alles voor haar willen opgeven, geeft hij in geheime telefoongesprekken toe, met haar naar Japan willen vertrekken om daar te gaan werken als consul of desnoods als ‘stropdassenverkoper’. Of naar een eiland in de Stille Zuidzee ‘om daar als Adam en Eva verder te leven’.  

Intussen wordt Lída enkele keren op de thee gevraagd bij Adolf Hitler. Ze doet het in haar broek van angst, maar ze kan het zich niet permitteren om niet te gaan. ‘Zijn ogen waren blauw-grijs, als het koudste staal.’ Hitler vertelt haar dat zij hem heel sterk doet denken aan ‘Geli’ (Angela Raubal), de dochter van zijn halfzus op wie hij verliefd was en die in 1931, op 23-jarige leeftijd, in Hitlers appartement in München zelfmoord pleegde. Overigens was Geli, net als Lída, bepaald geen edelgermaans prototype: donkere ogen, zwarte haren en hoge jukbeenderen. Maar Hitler en Goebbels voldeden natuurlijk zelf evenmin aan het gepropageerde blauwogige blonde nazi-ideaal. 

Als buitenlandse media, onder andere in de Verenigde Staten, lucht krijgen van de affaire, heeft die haar langste tijd gehad. De verhouding van Baarová met Fröhlich is inmiddels op de klippen gelopen. Fröhlich zou Goebbels een oorvijg hebben verkocht toen hij de twee ‘in flagranti’ had betrapt, al ontkent hij dat later in zijn memoires. Magda Goebbels nodigt de dertien jaar jongere Lída thuis uit en zegt tegen haar: ‘Wat buiten mijn huis gebeurt, is mij om het even, maar in míjn huis ben ík de vrouw.’ Haar eerdere voorstel om een soort ménage à trois te beginnen, ziet ze al snel niet meer zitten.  

Magda wendt zich tot de Führer en vertelt hem dat ze van Goebbels wil scheiden. Hitler, die nota bene in 1931 getuige is geweest bij het huwelijk van Joseph en Magda, wijst het aanbod van Goebbels af om als minister terug te treden en met Baarová naar Japan te vertrekken. Aan de vooravond van de crisis rond het Sudetenland wil hij Goebbels, die het nota bene met een Tsjechische doet, niet kwijt. De rijkspropagandaminister moet terug naar zijn vrouw en een einde maken aan de affaire met Baarová. Tegen dat ‘Führerbefehl’ durft niemand in te gaan. ‘Staatsräson!’  

Films met Baarová in de hoofdrol, zoals Preußische Liebesgeschichte waarin ze een Poolse prinses speelt die een romance heeft met de latere keizer Wilhelm I (gespeeld door Willy Fritsch), worden uit de roulatie genomen of niet uitgebracht. Op de Obersalzberg worden snel opnames gemaakt van de openbare verzoening van Magda en Joseph Goebbels. Kort daarop is Magda alweer zwanger van de volgende telg (weer eentje die een voornaam krijgt beginnend met een H). 

Na de capitulatie van Goebbels is Lída Baarová de risée van Berlijn. Bij premières wordt ze uitgescholden voor ‘Ministerhure’ en de Gestapo luistert haar telefoon af. Ze probeert nog een visum voor de Verenigde Staten te bemachtigen, maar als dat niet lukt keert ze terug naar Praag, dat inmiddels de hoofdstad is van het Protectoraat Bohemen en Moravië. Daar speelt ze nog wel in een aantal Tsjechische films, soms samen met haar zus Zorka.  

Vanaf 1941 verbiedt rijksprotector Karl Hermann Frank van Bohemen en Moravië haar nog langer in het Protectoraat op te treden, waarop ze uitwijkt naar het fascistische Italië van Mussolini. Daar speelt ze onder andere in L’ippocampo (‘Het zeepaardje’, 1943) naast Vittorio De Sica.  

Nadat de Amerikanen in Italië zijn geland, wordt Baarová teruggestuurd naar haar geboorteland, waar ze korte tijd in een fabriek moet werken. Het einde van de oorlog wacht ze met veel alcohol in het Praagse hotel Esplanade af; ze is gebrouilleerd met haar familie. Dan biedt de Duitse toneelspeler Hans Albers, met wie ze goed bevriend is, haar een schuilplaats aan in zijn villa aan de Starnberger See bij München.  

Maar in Beieren wordt ze aangehouden door Amerikaanse GI’s, die haar enige tijd opsluiten in een gevangenis en een psychiatrische kliniek. In september 1945 wordt ze uitgeleverd aan Tsjechoslowakije en belandt anderhalf jaar lang in de Pankrác-gevangenis in Praag. Al die tijd hangt haar de doodstraf wegens collaboratie met de nazi’s boven het hoofd. 

Uiteindelijk weet haar vader haar gratiëring te bewerkstelligen bij minister Prokop Drtina van Justitie en wordt ze vrijgelaten. Begin 1948 wordt haar zaak geseponeerd: ‘Baarová heeft alleen met de nazi’s contact gehad in zoverre dat dit verband hield met haar carrière,’ luidt het eindoordeel. Na de communistische februariputsch van 1948 wordt ze gewaarschuwd dat ze opnieuw kan worden gearresteerd. Ze verft haar haren blond, zet een zonnebril op en neemt de wijk naar Oostenrijk.  

Privé heeft Lída dan al de nodige drama’s te verwerken gehad. Allengs realiseert zij zich hoezeer haar naam en die van haar familie zijn besmeurd door de associatie met Goebbels; de ‘Goebbels-Geliebte’ moet voor haar veiligheid vrezen als ze over straat loopt. Haar moeder (56) is tijdens een politieverhoor aan een hartaanval bezweken toen haar voor de zoveelste keer werd gevraagd waar alle juwelen van haar dochter waren. Haar jongere zus Zorka leed zwaar onder de verdenkingen van collaboratie van Lída en kon verdere theater- en filmengagementen wel vergeten. Ze at bijna niets meer, was graatmager en ging talloze malen per dag in bad om zich te wassen. In maart 1946 sprong ze, 23 jaar oud, uit het raam van de chique familievilla in de Praagse wijk Hanspaulka. Dat overleefde ze niet. 

Bij aankomst in het Oostenrijkse Salzburg bezit Lída niets meer dan de kleren aan haar lijf. Ze voorziet in haar levensonderhoud door te gaan werken als barmeisje in Café Mozart, maar al gauw krijgt ze toch af en toe een filmrol. Ze speelt in vijf Spaanse films en in onder andere Federico Fellini’s I Vitelloni (1953), al zijn het geen hoofdrollen meer. Van haar vooroorlogse populariteit is nog maar weinig over. In 1967 wordt ze in Graz bij het theater nog met eieren bekogeld. Wel speelt ze nog in diverse toneelstukken in West-Duitse theaters. 

Opmerkelijk is haar verfilmde biografie Života sladké hořkosti (‘Het bitterzoete leven’) uit 1995. Daarover zegt ze zelf: ‘Geen van mijn films is zo dramatisch geweest als mijn eigen leven.’ Ze blijft volharden in haar vertoog dat ze als jong meisje in Berlijn naïef en een beetje dom is geweest, maar vooral geïntimideerd door Goebbels en zijn entourage. Beschuldigingen van collaboratie werpt ze van zich, maar nooit echt ver. Wel breekt ze een lans voor democratie in haar laatste interview. ‘Alleen in een democratie kan het echte leven bestaan.’ In hoeverre dat gemeend is, blijft de vraag. 

Lída Baarová wordt een paar dagen na haar overlijden op 27 oktober 2000 in haar appartement in Salzburg gevonden, door alles en iedereen verlaten. Ze was 86 jaar en had geen kinderen. Haar erfenis komt in handen van de tuinman van een nabijgelegen klooster in Salzburg. Toen hij 52 jaar was, had hij Baarová, toen 83, om een autogram gevraagd en verteld dat hij verliefd op haar was. Rainer Werner Fassbinder had er een mooie, melodramatische film van kunnen maken.