Ze waren doelbewust, wilskrachtig, gedreven en autoritair. En ook nog eens vervuld van zichzelf. De Britse hoogleraar Ian Kershaw onderzocht het karakter en de levensloop van twaalf belangrijke Europese politici.
‘Buitengewone leiders’ komen vaak aan de macht tijdens een systeemcrisis. Daardoor kunnen ze een historische verandering inzetten. Dat laat Ian Kershaw zien in Persoonlijkheid en macht. In biografische essays gaat hij in op de machtsuitoefening van twaalf twintigste-eeuwse Europese schurken én helden. Zo passeren onder meer Lenin, Hitler en Stalin de revue, naast Winston Churchill en Helmut Kohl.
Meer recensies lezen van historische boeken? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
Duidelijk wordt dat oorlog de voornaamste systeemcrisis was. Zonder de Eerste Wereldoorlog hadden Lenin, Stalin, Hitler en Mussolini geen verwoestende poot aan de grond gekregen. Zonder de Tweede Wereldoorlog waren andere leiders opgestaan dan Churchill, Tito en De Gaulle. Dat biedt ruimte voor what if-history: wat als het Duitse leger Lenin niet geholpen had Rusland te bereiken? Was hij dan niet een verbannen theoreticus gebleven? En zou de Holocaust hebben plaatsgevonden zonder Hitler?
Een ander waardevol inzicht is dat de twaalf historische persoonlijkheden, hoe verschillend ook, buitengewoon doelbewust, wilskrachtig, gedreven, egocentrisch en autoritair waren. Bovendien waren ze vervuld van het idee van een ‘lotsbestemming’. Daardoor deed het er niet toe dat bijvoorbeeld Tito een beroerde spreker was en Margaret Thatcher bepaald geen originele denker.
Maar, zo waarschuwt Kershaw, we mogen niet te veel historische veranderingen aan de persoonlijkheid van een buitengewone leider toeschrijven. Want zonder een bestuursapparaat dat blind gehoorzaamt, gaat het niet. Kershaw beperkt zich tot twintigste-eeuwse leiders, maar speelt met de gedachte aan hun eenentwintigste-eeuwse tegenhangers. De democratie is merkbaar op haar retour: de Verenigde Staten zijn nauwelijks bekomen van Trump en ook elders wint het antiliberale, antidemocratische populisme terrein en erodeert het aanzien van de politiek. De nieuwe eeuw kan nieuwe verschrikkingen brengen. Toch is er één troost: de erfenis van politieke leiders vervaagt uiteindelijk. Die van democratische leiders sneller dan die van Lenin, Stalin en Hitler, maar uiteindelijk wordt zelfs de grootste ellende geschiedenis.
Jeroen Vullings is criticus.
Persoonlijkheid en macht. Politieke leiders die het moderne Europa veranderden
Ian Kershaw, 528 p. Spectrum, € 39,99
Bestel in de webshop.
