Met de aantijgingen tegen minister Dennis Wiersma ligt opnieuw een prominent figuur onder vuur wegens wangedrag. Zonderling gedrag van machtshebbers is van alle tijden: Abraham Kuyper stond ooit naakt voor zijn hotelraam, Henk Vredeling keek vaak te diep in het glaasje en Willem III had flinke woede-uitbarstingen. ‘Dat politici hier vroeger vaker mee wegkwamen dan in de huidige tijd, is het gevolg van de mediatisering’, aldus historicus Jouke Turpijn.
Er zijn talloze voorbeelden van manische Nederlandse bestuurders die de afgelopen eeuwen ongepast gedrag vertoonden, zegt Turpijn. ‘Er zijn altijd mensen die aangetrokken worden door machtsposities, terwijl zij daar eigenlijk niet goed mee om kunnen gaan. Ze moeten dan boven hun kunnen functioneren.’
Als bestuurders in het verleden wangedrag vertoonden, werd er vaak een oogje toegeknepen. ‘Neem bijvoorbeeld Joseph Luns, aan wie een grote brei van schandalen kleefde op het gebied van corruptie, seks, diefstal en wapenbezit. Hij werd desondanks minister van Buitenlandse Zaken en later zelfs NAVO-topman.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Een reservepen
In 1911 werd voormalig minister-president Abraham Kuyper opgepakt door de Belgische politie, vanwege naaktloperij voor zijn raam aan een druk Brussels pleintje. Hij kwam weg met een proces verbaal.
Hij was niet de enige politicus die iets op zijn kerfstok had. PvdA-politicus Henk Vredeling stond er bijvoorbeeld om bekend een fikse drinkebroer te zijn – niet alleen in zijn vrije uurtjes, maar ook wanneer belangrijke wetten ondertekend moesten worden. Maar vooral woede-uitbarstingen waren politici en staatshoofden niet vreemd. Zo zou Willem III uit razernij een deel van zijn huisraad in het water hebben gegooid en smeet hij Thorbeckes kroontjespen door de kamer toen deze hem een wet wilde laten ondertekenen. ‘Maar voor Thorbecke – die zelf overigens ook weinig tegenspraak duldde – kwam dit niet als een verrassing. Hij had uit voorzorg een extra pen meegenomen.’ Ook andere prominente politici waren star en hadden driftbuien. ‘Paul Groot, Abraham Kuyper en Ferdinand Domela Nieuwenhuis waren onmogelijke mannen.’
Soms hadden die woede-uitbarstingen consequenties voor hun politieke bestaan. Domela Nieuwenhuis schoot zo vaak uit zijn slof, dat leden van zijn partij zich van hem vervreemdden en de Sociaal Democratische Arbeiderspartij begonnen. Een vergelijkbare situatie deed zich voor bij Kuyper; mede vanwege zijn onmogelijke karakter kwam hij in conflict met Alexander de Savornin Lohman, waardoor hij tegenover de Anti-Revolutionaire Partij kwam te staan. Later zou dit resulteren in de Chistelijk Historische Unie.
De herinnering aan deze figuren wordt niet gedomineerd door schandalen. ‘De geschiedenisboeken stellen hen meestal in een positief daglicht. Pas als je dieper graaft, kom je erachter dat het moeilijke mensen waren’, vertelt Turpijn.
Publiek schervengericht
Dat bestuurders er nu vaker op afgerekend worden als ze hun boekje te buiten gaan, heeft volgens Turpijn te maken met de aandacht voor dit soort misstanden in de media. ‘Massamedia zijn een machtig wapen; de media bepalen wat er naar buiten komt en op welke manier en de kijker vraagt hier ook om. Hierdoor liggen Kamerleden en politiek bestuurders onder een vergrootglas. Als je een misstap maakt, dan kan het snel gedaan zijn met jouw positie. Het is een publiek schervengericht geworden.’
Ruud Lubbers, die in 2004 aangeklaagd werd voor seksuele intimidatie, was een van de eerste wiens daden door de media werden uitvergroot. ’Dat had grote gevolgen voor zijn politieke loopbaan, terwijl hij toch veel beschaafder was dan mannen als Groot en Kuyper.’
‘De geschiedenis laat zien dat macht makkelijk te misbruiken is en dat de honger naar macht gepaard kan gaan met allerlei excessen’, zegt Turpijn. ‘Dat geldt niet voor de politiek alleen, maar voor allerlei sectoren. De mediatisering van misstanden zorgt er wel voor dat mensen sneller aan de bel trekken bij klachten. Zaken worden daardoor niet makkelijker opgelost, maar het zorgt er wel voor dat we meer reflecteren en naar onszelf gaan kijken.’