De zwerver Hadjememaar is folklore in onze politieke geschiedenis. Met een borrel achter de kiezen pleitte hij voor jajem voor een stuiver en gratis vissen in het Vondelpark. Dat leek niet echt van belang, maar Robin te Slaa toont dat dit een misvatting is.
Te Slaa geeft een panoramisch overzicht van de culturele en politieke contexten waarbinnen de antidemocratische partij rond Hadjememaar en soortgelijke partijen in de jaren twintig hun sporen achterlieten. Te Slaa toont wederom aan de belangrijkste historicus over rechts-radicaliteit te zijn. Zijn boeken over de NSB (met Edwin Klijn) en het fascisme voorzien in een stijgende behoefte, zeker nu het rechts-radicalisme lijkt te zijn doorgedrongen tot het hart van de politiek.
Meer recensies lezen? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
Hoewel in deze studie vele hoofdrolspelers de revue passeren, is de centrale figuur Erich Wichmann. Dit gemankeerde rijkeluiskindje opereerde in het schemergebied van experimentele kunst, antidemocratische filosofietjes en politiek in een mix van anarchisme en rechts-radicaliteit. Met opzienbarende acties probeerde hij zijn flamboyante en rusteloze levensstijl overeind te houden. Dat mislukte meestal, want veel talenten had hij niet.
De kliek rond Wichmann verzette zich tegen het pas ingevoerde algemeen kiesrecht en de daarmee verbonden stemplicht. Het bonte gezelschap bedacht provocaties die weinig indruk maakten. Met als uitzondering de kandidaatstelling in 1921 van de zwerver Hadjememaar/Cornelis de Gelder voor de gemeenteraadsverkiezing in Amsterdam namens de Rapaille Partij, zoals die later werd genoemd. Op de golven van antipolitieke sentimenten werd hij zowaar verkozen. Maar nog voor zijn installatie werd hij opgepakt wegens openbare dronkenschap, zodat hij zijn raadslidmaatschap niet kon uitoefenen.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Voor het overige stelde deze partij niets voor; het enige doel was om het wantrouwen in de politiek en de verachting voor baantjesjagende politici te vergroten. De ludieke acties kregen veel media-aandacht, maar ook die waaide over toen bleek dat De Gelder in een rijksinrichting enigszins gelukkig en nuchter werd en zijn opvolger alleen op het presentiegeld uit was. Een poging om met de komiek Klaas Driehuis bij de landelijke verkiezingen van 1922 potten te breken mislukte deerlijk door een eindeloze reeks onderlinge conflicten.
Veel rapaljanen belandden bij het fascisme, zeker nadat ze in Benito Mussolini een nieuwe inspiratiebron vonden. Wichmann profileerde zich er even mee, maar in 1929 overleed hij op 38-jarige leeftijd, opgebrand door alcohol. Later werd hij in NSB-kringen bewierookt als de wegbereider van de nationaal-socialistische beweging, terwijl andere oud-rapaljanen juist volhielden dat hun partijen anarchistisch waren geweest. Wie Te Slaa leest kan niet anders dan concluderen dat beide beweringen waar kunnen zijn.
De Rapaille Partijen. Antipolitieke sentimenten 1918-1931
Robin te Slaa
410 p. Boom, € 32,90
Openingsafbeelding: Hadjememaar wordt aangekleed als een echte heer, 1921.
