300 en 196 p. Verloren, euro 23,00 en 15,00
‘Ik beloof dat ik enkel bied hetgeen ik over de heiligen in geschriften heb aangetroffen. Voor zover dat in mijn kunnen ligt, naai ik er niets aan, wijzig ik niets, verbeter ik niets naar mijn persoonlijk inzicht, laat ik niets wegvallen, maar bericht ik alles in zijn geheel en ongeschonden.’ De jezuïet Bollandus stond in 1643 aan de basis van de Acta Sanctorum. Om de heiligenverering beter te kunnen verdedigen tegen de protestantse kritiek werd de historische stofkam door de hagiografische teksten gehaald. Bij de start van de uitgave zette hij de beginselen van de historische tekstkritiek uiteen. In de Nederlandse vertaling klinkt het trefzeker: met een zuivere en gedegen aanpak van de bronnen – ‘niets eraan naaien’ – komt een historicus een heel eind.
Er zijn meer van die programmatische zinnen te vinden in dit mooi uitgegeven Belgisch-Nederlandse overzicht van de geschiedschrijving in de Nederlanden, samengesteld voor studenten aan de Open Universiteit. De redacteuren willen geen portrettengalerij bieden van ‘grote’ historici. Dat is maar goed ook, want die zijn in het Nederlandse taalgebied niet zo dik gezaaid. Het gaat de auteurs om een aantal historische genres die tussen 1500 en 2000 voor het voetlicht zijn gekomen. Om enkele voorbeelden te noemen: van de strikt chronologische annalen uit de zestiende en zeventiende eeuw via de probleemgerichte ‘dissertaties’ – de voorlopers van de huidige monografie – uit de late achttiende eeuw tot aan de essays van de huidige tijd.
Je kunt het boek lezen als een cultuurgeschiedenis van de Nederlanden aan de hand van al die historische broedsels, en tegelijkertijd is er de mogelijkheid om stil te staan bij alles wat er in de loop der eeuwen in de historische gereedschapskist terecht is gekomen: gezond verstand, literair vakmanschap, eruditie, inlevingsvermogen, engagement, professionaliteit, distantie, ironie en nog veel meer.
Doe-het-zelfpakket
Naast een bundel artikelen van de hand van specialisten is er een apart boekje met voorbeelden van de diverse genres. Ze laten zich niet lezen op een doorzakbank met een goed glas wijn binnen handbereik. Zoals dat altijd met bundels gaat, zijn de artikelen van wisselende kwaliteit. Het is een doe-het-zelfpakket. Wie zich met noeste studie door de woordenbrij heen worstelt, stuit wel op enkele lucide ideeën en mooie citaten.
De Leuvense historicus Jo Tollebeek bijvoorbeeld komt met een gedegen artikel over het essay – letterlijk: het probeersel – een genre dat de laatste twintig jaar populair is onder historici. Bekende patrons als Kossmann, Wesseling en Blom beschikken over een essayistische, soms ironiserende schrijftrant. Ze gaan afstandelijk te werk en willen niet betrapt worden op een grote betrokkenheid bij hun onderwerp. Kossmann zegt in zijn overzichtswerk De Lage Landen 1780-1980 met zoveel woorden dat in de ironische geschiedschrijving ‘mislukkingen, vergissingen en – onmogelijk woord, onmogelijk begrip, maar hoe onmogelijk ook, onvermijdelijk – toevalligheden’ een plaats krijgen.
Kossmann houdt zich verre van de traditionele vaderlandse geschiedenis en zijn vergelijkingen tussen de noordelijke en de zuidelijke Nederlanden zou je inderdaad essayistisch kunnen noemen. Dat geldt ook voor iemand als de huidige NIOD-directeur Hans Blom. Zijn pleidooi om de Tweede Wereldoorlog nu eens een keertje niet vanuit het goed-foutperspectief te bekijken deed in de jaren tachtig zoveel stof opwaaien, omdat hij een afstandelijkheid bepleitte waar veel mensen nog niet aan toe waren.
Het probleem van deze ‘essayistische’ aanpak is dat die vaak blijft steken in een gedachtespel dat onder vakgenoten goed valt, maar daarbuiten niet altijd even goed wordt begrepen. De historicus heeft genoeg aan scherven, het grote publiek ziet toch liever een leuke vaas. Zo bezien is de Palimpsest bij uitstek een postmodern boek. De lezer krijgt losse genres geserveerd, met de nadrukkelijke mededeling dat hier niet de vooruitgang van de geschiedwetenschap in het geding is. Het is dus voor ieder wat wils: stel je eigen fusion-geschiedenis van de geschiedschrijving samen.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
