De filosofie van Hamas

Arabist en islamoloog Joas Wagemakers schreef een boek over de geschiedenis van Hamas. Als aanleiding neemt hij de bloedige aanval van Hamas op Israël op 7 oktober 2023 en de daarop volgende nog veel bloedigere oorlog in Gaza.

Als historicus denk ik dat het nog te vroeg is voor een afgewogen geschiedverhaal over deze kwesties. Niet alleen omdat nog steeds onbekend is wat er op 7 oktober 2023 precies is gebeurd, maar ook omdat de bloedige oorlog tussen Israël en Hamas nog volop aan de gang is en we niet weten hoe die zal aflopen. Maar Wagemakers heeft geen last van de schroom van een historicus. Bovendien focust hij zich op de ideologie van Hamas en laat hij veel ingewikkelde zaken achterwege. Het resultaat: een vlot geschreven boek met een heldere lijn, dat een uitstekende en toch redelijk objectieve inleiding vormt op dit complexe en voor veel lezers emotionele onderwerp. Chapeau. 

Kern van Wagemakers’ betoog is dat we de islamitische verzetsbeweging Hamas niet moeten zien als een groep dogmatische fundamentalisten met in beton gegoten ideologische opvattingen, zoals Al Qaida, Boko Haram of IS. Maar als een nationalistische Palestijnse bevrijdingsbeweging die pragmatische keuzes maakt. Hoewel Hamas nog steeds streeft naar een islamitisch en Arabisch Palestina, ‘from the river to the sea’, accepteert de organisatie de grenzen van 1967 als voldongen feit. En nadat Hamas zich in 2007 na een coup meester had gemaakt van de Gazastrook kondigde de organisatie meerdere malen een eenzijdige wapenstilstand met Israël af, mede omdat veel Palestijnse burgers het geweld moe waren. 

Veel aandacht besteedt Wagemakers aan het Handvest van Hamas uit 1988 en de Beginselverklaring uit 2017. Het eerste document is radicaal van toon en inhoud en verwijst naar de beruchte Protocollen van de Wijzen van Zion als een historisch document. Terwijl het in feite om een fictief verhaal gaat dat een vermeende wereldwijde Joodse samenzwering aan het licht wil brengen. Het tweede document is een stuk gematigder en maakt een duidelijk onderscheid tussen ‘zionisten’, die moeten worden bestreden, en ‘Joden’ die moeten worden getolereerd als ‘mensen van het Boek’.

Maar het ideologisch pragmatisme van Hamas sluit geweld volgens Wagemakers niet uit. Hamas viel op 7 oktober Israël aan omdat de internationale gemeenschap de Palestijnse kwestie dreigde te vergeten. In die zin was het een geslaagde aanval, want Palestina is nu weer dagelijks in het nieuws en de roep om een onafhankelijke Palestijnse staat wordt steeds luider.