Israël is Libanon binnengevallen om een grondoorlog te voeren tegen Hezbollah. Islamoloog Joas Wagemakers (UU) vertelt over de geschiedenis van Hezbollah, die opkomt voor de sjiieten in Libanon, maar ook veel belang heeft bij de aanhoudende strijd met Israël.
Volgens premier Benjamin Netanyahu is het Israëlische leger Libanon binnengedrongen om ‘beperkte en gerichte’ acties tegen Hezbollah-doelen uit te voeren. Hezbollah werd in 1982 opgericht tijdens de Libanese Burgeroorlog (1975-1990). Het voerde een guerrillastrijd tegen Israël, dat in 1982 een strook in Zuid-Libanon bezette. Maar de organisatie was in de jaren tachtig al meer dan een militante beweging. Voor de historische achtergrond van Hezbollah moeten we bijna honderd jaar terug in de tijd, vertelt Wagemakers.
Meer historische context bij het nieuws? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
‘In de jaren dertig hield Libanon een volkstelling om het aantal christenen en moslims in het land te bepalen. De christenen vormden de meerderheid: er waren zes christelijke Libanezen op vijf islamitische burgers. Op basis van die volkstelling werd in de grondwet vastgelegd dat de president van Libanon altijd een christen moest zijn en de premier altijd een soennitische moslim. De sjiieten mochten de spreker van het Libanese parlement leveren.
In de jaren die volgden groeide het aantal sjiieten en werden ze langzaam een relatieve meerderheid in Libanon. Toch bleven ze economisch en politiek achtergesteld. Ze behielden altijd de minst belangrijke positie in de Libanese politiek en dat wekte wrevel bij de gemeenschap. Er ontstonden diverse organisaties die opkwamen voor de sjiitische zaak. Zo werd in de jaren zeventig Harakat al-Mahrumin opgericht, “de beweging van de bestolenen”. Later kwam daar de Amal-organisatie bij, die nog steeds bestaat. Maar er was ook ruimte voor een radicalere groep: Hezbollah.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Welke rol speelde Iran bij de oprichting van Hezbollah?
‘Iran zocht een organisatie die bereid was het gedachtegoed van de Iraanse Revolutie uit te dragen en creëerde met Hezbollah een vaandeldrager. Ayatollah Khomeini wilde in 1979 niet alleen een islamitische republiek stichten in Iran, maar het gedachtegoed van de Iraanse Revolutie ook exporteren naar andere Arabische landen. Khomeini’s ideeën werden aanvankelijk enthousiast ontvangen door islamitische organisaties als de Moslimbroederschap, maar toen bleek dat zijn gedachtegoed een sterk sjiitisch karakter had, nam zijn populariteit onder soennieten af. Bij sjiitische gemeenschappen wist Iran wel voet aan de grond te krijgen, en het meest succesvolle voorbeeld daarvan is Hezbollah. Teheran heeft sinds de jaren tachtig ongelofelijk veel geld en wapens in Hezbollah gestoken.’
In hoeverre was Hezbollah een reactie op de Palestijnse en Israëlische aanwezigheid in Libanon?
‘Lang voordat Hezbollah ten tonele verscheen, waren er in het zuiden van Libanon Palestijnse milities actief. Zij waren in 1970 uit Jordanië gezet omdat ze als een bedreiging werden beschouwd en vormden in Libanon een soort staat binnen de staat, zoals dat nu over Hezbollah wordt gezegd. Die Palestijnen zorgden vanuit Libanees perspectief voor diverse problemen: ze pleegden aanslagen op Israël en beheersten een stuk van Libanon. Maar ze verstoorden ook het sektarische evenwicht in het land, want de vluchtelingen waren voor een groot deel soennitisch. Ze mochten geen burger worden van Libanon, want dat zou de precaire balans tussen de bevolkingsgroepen verstoren.
‘Palestijnse milities verstoorden het sektarische evenwicht in Libanon’
Christelijke Libanezen in het Libanongebergte zagen hun land in de jaren zeventig als een welvarend, divers en westers land. Ze noemden het zelfs het Zwitserland van het Midden-Oosten. Maar de realiteit was een stuk weerbarstiger: soennieten zagen Libanon vooral als onderdeel van de Arabische wereld. Veel christenen gaven de Palestijnen in Zuid-Libanon de schuld toen de burgeroorlog uitbrak, maar er waren in dat gebied al veel langer spanningen. De Palestijnen waren vooral de lont in het kruitvat.
Toen de Palestijnse milities in 1982 uit Zuid-Libanon werden verdreven door Israël, ontstond er ruimte voor een nieuwe groep. Toen kwam alles bij elkaar: de druk vanuit Iran, het vacuüm dat de Palestijnen achterlieten en het leed van de sjiitische bevolking waar Hezbollah voor opkwam. Omdat de organisatie een guerrillastrijd voerde tegen Israël en steun genoot van de sjiitische bevolking, kregen ze al snel legitimiteit.’
Is Hezbollah te vergelijken met Hamas?
‘Zeker. Beide organisaties hebben een militante tak, maar verrichten ook sociale werken. Net als Hamas had Hezbollah in de jaren tachtig een breed scala aan sociale activiteiten: ze bouwden bijvoorbeeld veel scholen en ziekenhuizen. De organisatie werpt zich op de voor de belangen van de sjiieten, zoals Hamas dat doet voor de Palestijnen. Maar van buitenaf zien wij vaak alleen de aanslagen en marcherende soldaten. Het ligt gevoelig om de sociale kant van Hezbollah te benoemen, blijkt wel uit het verhaal van CNN-journalist Octavia Nasr. In 2010 overleed de belangrijke sjiitische geleerde Mohammad Hussein Fadlallah, die Hezbollah steunde en veel betekende voor de vrouwenrechten in Libanon (hij sprak zich o.a. uit tegen geweld tegen vrouwen en richtte een cultureel centrum voor vrouwen op, red.). Toen Nasr daar op Twitter een positieve opmerking over maakte, ontstond er grote ophef en werd ze ontslagen. De Amerikaanse historicus R. Scott Appleby schreef een hoofdstuk over Fadlallah in een boek met een veelzeggende titel: Spokesman for the Despised.’
Hoe werd de militante tak van Hezbollah zo machtig?
‘In 1989 kwam er met het Vredesakkoord van Taif een einde aan de burgeroorlog. Alle milities in Libanon moesten hun wapens inleveren, behalve Hezbollah, omdat die groep een externe vijand bestreed: Israël. Dat klopte op dat moment ook, want Israël had een veiligheidszone in Libanon ingesteld. Maar zelfs toen Israël zich in 2000 terugtrok en er geen Libanees grondgebied meer bezet was, behield Hezbollah zijn wapens.
‘Alle milities in Libanon moesten hun wapens inleveren, behalve Hezbollah’
Om dat wapenarsenaal te legitimeren, wijst de militante tak van Hezbollah graag naar het Palestijns-Israëlisch conflict. Het lot van de Palestijnen is volgens Hezbollah de reden dat ze moet blijven strijden tegen Israël. Het is te cynisch om te zeggen dat de organisatie blij is met de oorlog in Gaza, maar ze hebben er wel baat bij als het vuurtje tussen Israël en de Palestijnen wordt opgestookt. Na de aanslagen op 7 oktober waarschuwden veel Libanezen dat Hezbollah het Israëlische leger beter niet kon provoceren uit angst voor een oorlog. Maar dat hebben ze toch gedaan.’
Wat betekent het voor Hezbollah dat zijn leider Hassan Nasrallah is uitgeschakeld?
‘Daar komt natuurlijk een nieuwe leider voor in de plaats, maar het is absoluut een grote klap. Bij Hezbollah werkt het leiderschap namelijk anders dan bij Hamas. De leiders van Hamas zaten de afgelopen decennia nooit lang op hun plek omdat ze voortdurend geliquideerd werden. Nasrallah stond maar liefst 32 jaar lang aan het hoofd van Hezbollah en onderhield belangrijke contacten met Iran en Syrië. Terwijl Hamas zich steeds voorbereidde op vervanging van een leider, deed Hezbollah dat niet. Het lijkt er bovendien op dat Israël niet alleen Nasrallah, maar een hele laag Hezbollah-kopstukken liquideert. Dat maakt het voor de organisatie extra moeilijk om hier bovenop te komen.’
Joas Wagemakers
is universitair hoofddocent Islamitische en Arabische Studies aan de Universiteit Utrecht en directeur van de Nederlandse Interuniversitaire School voor Islamitische Studies (NISIS). Zijn onderzoek richt zich op de intellectuele geschiedenis van de hedendaagse islam in de moderne Arabische wereld. Hij publiceerde onder andere over het salafisme, de Moslimbroederschap en Hamas.
Openingsafbeelding: Hezbollah-strijders nabij Tikrit in Irak, september 2014. Bron: ANP/EPA/Ali Mohammed
