Volgens de NCTV moeten Nederlanders zich voorbereiden op cyberaanvallen en sabotage, bijvoorbeeld door een noodpakket in huis te halen. Tijdens de Koude Oorlog riep de Nederlandse regering een organisatie in het leven die burgers weerbaarder moest maken bij een eventuele nieuwe oorlog: de Bescherming Bevolking (BB). Volgens historicus Bart van der Boom, die een boek schreef over de geschiedenis van de organisatie, namen burgers dat initiatief nauwelijks serieus – en de politici in Den Haag deden dat eigenlijk ook niet.
Waarom werd de Bescherming Bevolking in 1952 opgericht?
‘Nederland trok een belangrijke les uit de Tweede Wereldoorlog: een oorlog was niet alleen een gevecht tussen twee legers, maar ook een strijd tussen twee maatschappijen. Burgers moesten weerbaar zijn, dus werd de BB in het leven geroepen. De organisatie zou gewone Nederlanders opleiden tot hulpverleners die konden assisteren bij noodsituaties, bijvoorbeeld na een luchtaanval op Nederlands grondgebied. De beschermingsdienst mikte op 250.000 vrijwilligers, maar de propaganda sloeg niet aan.’
Was er geen animo voor?
‘De eerste vijf jaar kon de BB op enige goodwill rekenen, maar al snel kwam de klad erin. De organisatie had onvoldoende materieel en te weinig geld om vrijwilligers goed op te leiden. De BB probeerde die moeizame werving zoveel mogelijk buiten de publiciteit te houden, maar toen er eind jaren vijftig een nieuw soort conflict dreigde, werd het enthousiasme nog minder. Burgers realiseerden zich dat de BB niets kon uithalen bij een kernoorlog.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Maar de BB gaf wel voorlichting over een eventuele atoomaanval.
‘Dat was de nekslag voor de organisatie. In 1961 verspreidde de BB de brochure Wenken voor de bescherming van uw gezin en uzelf. Met opgewekte toon legde de organisatie uit wat burgers zelf konden doen als de bom viel. Dat werkte averechts, want Nederlanders kregen een steeds nauwkeuriger beeld van wat een kernoorlog inhield. Het voelde alsof de overheid hen voor het lapje hield. Burgers kregen het advies om bij een atoomaanval onder de trap te gaan zitten; dat voelde belachelijk als iedereen eraan zou gaan. Harry Mulisch kwam al snel met een satire op de brochure, waarin hij schreef wat mensen moesten doen als de Apocalyps uit het Bijbelboek Openbaring uitbrak. Dat hielp ook niet mee met de geloofwaardigheid.’
Nam Den Haag de BB wel serieus?
‘Nee, dat is het pijnlijke. Het was een bewuste keuze om de BB onvoldoende geld te geven. Uit beraadslagingen blijkt dat experts de overheid lieten weten dat er serieus geld nodig was om de BB te laten werken, maar dat de regering daar niets mee deed. De BB hoefde namelijk niet te werken: het had vooral een symbolische functie.’
‘De organisatie was onderdeel van de afschrikkingsstrategie. Nederland wilde naar buiten toe laten zien dat zijn bevolking klaar was voor een kernoorlog. Je moest immers laten zien dat je desnoods bereid was die kernoorlog te voeren, anders werkte de afschrikking niet. Natuurlijk wist de Sovjet-Unie ook wel dat een functionerende civiele verdediging meer kostte dan Den Haag eraan uitgaf, dus in feite was het een grote, loze bluf.’
Dat moet frustrerend zijn geweest voor BB’ers.
‘Absoluut. De BB kwam nooit in actie en werd uiteindelijk pas in 1986 opgeheven, toen de meeste mensen niet eens meer wisten dat de organisatie bestond. Toen ik BB’ers sprak voor mijn boek, hoopten zij op de waardering die ze nooit hadden gehad. Met mijn conclusie dat het vooral een organisatie was met papieren plannen, was eigenlijk niemand blij.’
Bart van der Boom
doceert geschiedenis aan de Universiteit Leiden. Hij doet onderzoek naar de moderne Nederlandse geschiedenis en de Tweede Wereldoorlog. In 2000 schreef hij het boek Atoomgevaar? Dan zeker B.B. De Geschiedenis Van De Bescherming Bevolking. In 2022 verscheen zijn boek De politiek van het kleinste kwaad. Een geschiedenis van de Joodse Raad voor Amsterdam, 1941-1943.
