Chinezen gaan de straat op om te protesteren tegen het strenge coronabeleid van de regering. Volgens sinoloog Henk Schulte Nordholt zal Xi Jinping niet aarzelen om de ongeregeldheden hard neer te slaan als hij dat nodig vindt. Het grootschalige protest op het Plein van de Hemelse Vrede in 1989 is nog altijd een doembeeld voor de president van China. ‘1989 was een bijna-doodervaring voor de Communistische Partij.’
In 1989 verzamelden in Beijing honderdduizenden demonstranten zich op het Tiananmenplein: het Plein van de Hemelse Vrede. De betogers eisten politieke hervormingen, maar in de nacht van 4 juni werd het protest bloedig neergeslagen. Een Brits telegram uit 1989 rept over 10.000 doden, China houdt het op 200 slachtoffers. Schulte Nordholt was erbij toen de Chinese autoriteiten ingrepen. ‘De kogels vlogen me letterlijk om de oren. Het was een beangstigende en treurige gebeurtenis.’
Meer lezen over China? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
China 1989: uit het geheugen gewist
In april 1989 sloeg de vlam in de pan na het overlijden van Hu Yaobang, de hervormingsgezinde Secretaris-generaal van de Communistische Parij. De aanleiding voor de huidige protesten is een dodelijke brand in een flatgebouw in de Chinese stad Urumqi. Vanwege de strenge coronamaatregelen was een deel van de flat afgesloten en konden bewoners niet op tijd aan de vlammen ontsnappen. Na Urumqi volgden er protesten in steden door het hele land.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
‘Mao Zedong waarschuwde ooit al: “Een enkele vonk kan een prairiebrand veroorzaken”’, vertelt Schulte Nordholt. ‘De Chinezen zijn enorm vermoeid door de lockdowns, maar gaan ook de straat op met een politieke verlanglijst. Ze eisen meer vrijheden en een verkozen regering; dat is een nachtmerrie voor de Communistische Partij.’
‘Xi zal een geweldsuitbarsting zoals in 1989 zeker proberen te voorkomen. Hij wil de huidige protesten in de kiem smoren.’ Dat is nu een stuk gemakkelijker dan in 1989, zegt Schulte Nordholt. ‘Destijds kon het organiseervermogen van de Chinese bevolking lang onopgemerkt blijven. Nu kan de regering de internetgeschiedenis van burgers inzien en dissidenten sneller inrekenen. Daardoor zal het niet nodig zijn om tanks op demonstranten af te sturen.’
Paranoïde regime
Bij het protest in 1989 richtten de autoriteiten een bloedbad aan. Dat roept de vraag op of de huidige generatie demonstranten extreem moedig is, of simpelweg niet weet hoe hard de regering destijds optrad. ‘Het “incident”, zoals de Communistische Partij het noemt, is door de regering uit het Chinese geheugen gewist’, vertelt Schulte Nordholt. ‘De betogers van nu refereren ook niet aan de demonstranten van toen. Dat kan uit onwetendheid zijn, of omdat de betogers zich niet verdacht willen maken in de ogen van de Chinese regering.’
Ondertussen legt Beijing de schuld van de huidige ongeregeldheden bij het buitenland. Ontevreden studenten steken witte A4-tjes in de lucht als symbool voor de staatscensuur, maar volgens de regering is dat een idee van vijandige geheime diensten. Andere landen zouden namelijk gemakkelijk hun eigen teksten op de blanco blaadjes kunnen fotoshoppen.
Volgens Schulte Nordholt wees China in 1989 ook met de beschuldigende vinger naar het buitenland. ‘Het regime was altijd al paranoïde, maar het Tiananmenprotest heeft dat versterkt. Bij de kwestie Hong Kong zie je hetzelfde gebeuren: Xi geeft buitenlandse inmenging de schuld van problemen die hij zelf heeft veroorzaakt.’
China werd een paria
Buitenlandse inmenging of niet, het Westen vormde in 1989 wel een inspiratiebron voor de Chinese betogers. ‘De demonstranten die ik op het plein aansprak vertelden me: “jullie hebben tweehonderd jaar geleden de Franse Revolutie gehad, nu is het onze beurt om een einde te maken aan de tirannie.”’ De betogers bouwden een twintig meter hoge replica van het Vrijheidsbeeld op het Tiananmenplein. Die ‘godin van democratie’ werd het symbool van de protesten.
De internationale reactie op de massamoord was fel. ‘Amerika en de EU stelden een wapenembargo in en China was enkele jaren een paria. Maar toen Beijing in 1992 een opendeurpolitiek ging voeren, wilden veel westerse bedrijven toch weer zakendoen.’
Volgens Schulte Nordholt maakt China zich dit keer weinig zorgen over de reacties uit het buitenland. ‘China heeft nu zo’n cruciale economische positie in de wereld, dat de regering niet zal aarzelen om de protesten keihard neer te slaan als het uit de hand loopt. Uiteindelijk heeft de Communistische Partij maar één prioriteit: systeemveiligheid. Wat er ook gebeurt, het politieke systeem mag niet veranderen.’
