Zwart op wit. Twee eeuwen blackface in Nederland van Elisabeth Koning en Wilfred Takken had een boeiend geschiedenisboek over racisme kunnen zijn. Helaas is het ontzettend woke – hij/zij/hen mag vooral niet van streek raken – en is het prekerig geschreven.
Als witte mensen hun gezicht zwart maken om een zwart persoon uit te beelden heet dat blackface. Zwarte Piet is het bekendste Nederlandse voorbeeld, maar hij heeft vele neven en nichten. Over de geschiedenis van 200 jaar blackface in ons land schreven historicus Elisabeth Koning (1989) en NRC-journalist Wilfred Takken (1967) Zwart op wit, een dikke pil die leest als een fel J’accuse en vol staat met begrippen uit het zogenoemde woke-vocabulaire. Zo spreken de auteurs over tot slaaf gemaakten (de lelijke Nederlandse vertaling van enslaved persons) in plaats van slaven, en over sekswerkers in plaats van hoeren.
Meer recensies van historische boeken lezen? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
De auteurs lieten ook een sensitivity reader kritisch naar het manuscript kijken, opdat ‘Zwarte mensen’ (die in het boek met hoofdletter worden aangeduid) zich niet gekwetst voelen door ‘uitglijders’ die racisme mogelijk bagatelliseren, goedpraten of in de hand werken. In de inleiding waarschuwen ze de lezer bovendien dat hij, zij of hen mogelijk van streek raakt vanwege de kwetsende plaatjes en citaten, inclusief de n-woorden. De auteurs hebben al deze controversiële content toch in hun boek opgenomen, omdat ze willen laten zien hoe sterk en consistent de racistische blackface-traditie is. Ten slotte verantwoorden ze in hun inleiding ook dat zij, twee witte mensen, dit boek hebben geschreven. Dat vonden Koning en Takken nodig, omdat sommige critici hier mogelijk aanstoot aan nemen. Gelukkig mag het van Mitchell Esajas van de Black Archives, die het voorwoord van het boek schreef.
Er staan interessante dingen in het boek. Zwart op wit biedt een heel aardig overzicht van de verschillende manifestaties van blackface in ons land – naast Zwarte Piet onder andere Othello in diverse toneeluitvoeringen van Shakespeare, de beruchte Minstrel Shows die in de negentiende eeuw waren overgewaaid uit de Verenigde Staten en vol met racistische typetjes zaten, en het Surinaams/Antilliaanse alter ego Dushi van actrice en BN’er Wendy van Dijk. Ook bespreken Koning en Takken bizarre fenomenen als ‘negrofilie’: witte mensen die verlangen naar de ‘nobele wilde’.
Het had, kortom, een boeiend geschiedenisboek kunnen worden. Maar het grote nadeel van Zwart op wit is dat de toon ontzettend apodictisch en prekerig is. Geëngageerde geschiedschrijving kan heel goed zijn, maar niet als die op elke bladzijde door je strot geduwd wordt. Ten slotte, ook heel vervelend, ontbreekt er een conclusie. Maar die stond van tevoren al vast.
Zwart op wit. Twee eeuwen blackface in Nederland
Elisabeth Koning en Wilfred Takken
440 p. De Geus, € 25,-