BBB wil voedselzekerheid in tijden van oorlog. In ’40-’45 betekende dat een kleinere veestapel

Nu Nederland stevig investeert in defensie, moet de regering ook aandacht krijgen voor voedselzekerheid in tijden van militaire conflicten, stelt BBB-Kamerlid Henk Vermeer. In aanloop naar de Tweede Wereldoorlog was de conclusie dat de veestapel flink moest krimpen als er een oorlog uitbrak.

In een motie vroeg Vermeer de regering te onderzoeken of investeringen in de productie van levensmiddelen onder de nieuwe NAVO-norm konden vallen, net als de uitgaven aan wapens. Ook in de jaren voor de Tweede Wereldoorlog dacht Den Haag na over de voedselvoorziening bij gewapende conflicten, vertelt historicus Dirk-Jan Verdonk. De veestapel moet krimpen, want met plantaardig voedsel konden, op een beperkte hoeveelheid grond, veel meer monden worden gevoed dan met vlees.

Vegetariërs wijzen tegenwoordig graag op het feit dat vleesproductie inefficiënt is. Wanneer werd dat een belangrijk argument om geen of weinig vlees te eten? 

‘Dat was al zo in de late negentiende eeuw, toen vegetariërs zich in Nederland voorzichtig begonnen te roeren. Van meet af aan onderstreepten zij dat een plantaardiger dieet zuiniger was. We hebben het over een tijd waarin voedselzekerheid verre van een gegeven was. En er was sprake van een sterke kruisbestuiving tussen het vegetarisme en andere idealistische “ismen”, zoals het socialisme. Socialisten vonden dat de mens moest nemen naar behoefte, niet meer. Een plantaardig dieet paste daarbij.’ 

Hoe raakten die opvattingen wijder verspreid? 

‘Het idee dat het efficiënter is om rechtstreeks planten te eten in plaats van ze eerst aan dieren te voeren, werd volop bewezen tijdens de Eerste Wereldoorlog. Door blokkades ontstonden toen problemen om veevoer te importeren en voedselzekerheid werd een belangrijke kwestie. In Denemarken pleitte de arts Mikkel Hindhede ervoor om alle granen te gebruiken om mensen te voeden, in plaats van ze aan dieren te voeren. Dat gebeurde, en na de oorlog schepte Hindhede op dat hij op die manier duizenden mensen van de hongerdood had gered. Hier in Nederland erkende het ministerie van Landbouw het belang van deze aanpak. Daarom werden in het Interbellum plannen gemaakt om veel vee te slachten als er een nieuwe oorlog zou uitbreken.’ 

Hoe pakte dat uit? 

‘De veestapel is na de Duitse inval inderdaad kleiner gemaakt. Bovendien had de overheid veel voorlichting gegeven over gezonde plantaardige voeding. Mede daardoor at de bevolking volgens historicus Gerard Trienekens in de eerste oorlogsjaren gezonder dan daarvoor. Er is wat discussie over die bewering, maar de aanpak was grotendeels een succes. Tot de Hongerwinter, toen de oorlogsschade te groot was geworden.’  

Waarom zijn Nederlanders na de oorlog toch weer meer vlees gaan eten? 

‘De Hongerwinter had de herinnering aan de oorlog diepzwart gekleurd en het eten van een stukje vlees gaf waarschijnlijk een geweldig gevoel van herwonnen welvaart. In de eerste naoorlogse periode bestond het vegetarisme dan ook nauwelijks meer. Pas vanaf de jaren zestig kwam het weer op. Intussen werd er in het kader van “nooit meer honger” een geïndustrialiseerd landbouwsysteem opgetuigd, dat boeren duwde in de richting van schaalvergroting en voortdurende groei. Dat leidde al snel tot allerlei problemen. Al in de jaren zestig begonnen ambtenaren op het ministerie van Landbouw zich bijvoorbeeld achter de oren te krabben over mestoverschotten. Maar de focus op groei, ook van de veestapel, bleek moeilijk te keren. Terwijl die aanpak ons opnieuw kwetsbaar zal maken als het oorlog wordt. Denk bijvoorbeeld aan de grote hoeveelheden soja uit Zuid-Amerika die nodig zijn om al het vee in Nederland te voeden. Die aanvoer kan zomaar stokken als er een crisis uitbreekt. In zulke tijden geeft plantaardige voeding nog steeds de meeste zekerheid.’