Waren er nog maar echte pacifisten. Dat hoor ik enkele wetenschappers en publicisten tegenwoordig verzuchten. Waarbij ze vaak de handen ten hemel gooien uit afgrijzen over de wapensteun aan Oekraïne. Ze zijn in goed gezelschap. Want ook de Russische dissident Aleksej Navalny uitte in een van zijn laatste berichten zijn teleurstelling over het uitblijven van echt pacifisme. Op 15 maart 2022 riep hij op om met z’n allen weer Lev Tolstoj te gaan lezen, want dat was een echte pacifist geweest. Die wist dat oorlog ‘een product is van despotisme’, en dus alleen door ‘strijd tegen het despotisme’ voorkomen kan worden.
Navalny was net als Tolstoj een echte nationalistische Rus. Maar dan eentje die vond dat zowel de Russische leiders als het volk trouw dienden te blijven aan hun ware roeping: een baken te zijn voor de naties. Tolstoj schreef in 1900 een felle kritiek op de ‘corrupte’ structuren en machtsongelijkheid in Rusland die oorlog en conflict bevorderden, in eigen land, maar ook daarbuiten.
In dat pamflet richtte hij zijn pijlen vooral op het Kremlin: ‘De ellende van naties wordt niet veroorzaakt door bepaalde personen, maar door de specifieke maatschappelijke orde waarin de mensen zo met elkaar verbonden zijn dat ze zich allemaal in de macht van een paar mensen bevinden. Of vaker nog in de macht van één enkele man: een man die zo verdorven is door zijn onnatuurlijke positie als scheidsrechter over het lot en de levens van miljoenen, dat hij altijd in een ongezonde staat verkeert en altijd min of meer lijdt aan een manie van zelfverheerlijking.’
Echt pacifisme, aldus Tolstoj en Navalny, bestaat uit het omarmen van principes van christelijke geweldloosheid. Van een vorm van samenleven die in universele zin geweld afzweert, en dat doet door op voet van gelijkheid en broederlijke solidariteit met elkaar te leven. Ook al is de wereld nog niet zover, dan geef je toch alvast zelf het goede voorbeeld.
De kern van dit pacifisme is dat het universeel is, radicaal en niet tactisch of opportunistisch. Het richt zich niet op één machthebber of op één land, het hangt geen ‘realpolitieke’ illusie van invloedssferen aan. Maar het begint in eigen huis en tuin. Tolstoj ging aan zijn eigen principes ten onder: wanhopig over zijn eigen gebrek aan toewijding verliet hij vrouw en huis en stierf op 82-jarige leeftijd eenzaam op een treinstationnetje aan longontsteking. Navalny probeerde ook consistent te zijn, en werd ervoor vermoord.
Kortom, echt pacifisme is niet goedkoop en verdient diep respect. Het is een baken van profetische vredelievendheid in een wereld waarin velen zich gedwongen zien de wapens op te nemen. Maar met het halfslachtige, asymmetrische pseudopacifisme van vermeende anti-imperialistische activisten die vinden dat Oekraïne maar moet opgeven, heeft het niets te maken.
