Home Vrouwen in de KKK waren progressief en racistisch

Vrouwen in de KKK waren progressief en racistisch

  • Gepubliceerd op: 23 augustus 2024
  • Laatste update 26 aug 2024
  • Auteur:
    Lotte Nieboer
  • 11 minuten leestijd
Vrouwen in de KKK waren progressief en racistisch

In 1927 marcheerden tienduizenden vrouwen met witte puntmutsen door de straten van Indianapolis. Ze waren lid van de Women of the Ku Klux Klan (WKKK), de vrouwelijke tak van de KKK. Vrouwen organiseerden bake sales en parades om geld en aandacht te vragen voor de Klan, maar gebruikten de organisatie ook om hun politieke stem te laten gelden.   

Dit artikel krijgt u van ons cadeau

Wilt u ook toegang tot HN Actueel? Hiermee leest u dagelijks geschiedenisverhalen met een actuele aanleiding op onze website en ontvangt u exclusieve nieuwsbrieven. U kunt de eerste maand onbeperkt lezen voor € 1,99. Sluit hier een abonnement af en u heeft direct toegang.

Na de horror van de Eerste Wereldoorlog heerste in de Roaring Twenties het gevoel dat het alleen maar beter kon worden. Het was een optimistische tijd waarin flappers, jazz en de charleston populair werden. F. Scott Fitzgerald ving de hoogtepunten en schaduwkanten van deze wervelende nieuwe tijd in zijn meesterwerk The Great Gatsby, een verhaal over een ‘nieuwe’ miljonair die tevergeefs verlangt naar een vrouw uit de ‘oude’ elite. 

Meer lezen over de Verenigde Staten? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.

Ontvang historische artikelen, nieuws, boekrecensies en aanbiedingen wekelijks gratis in uw inbox.

Fitzgeralds boek staat symbool voor de overgang waarin de Amerikaanse samenleving zich bevond. Kenmerkend is een woede-uitbarsting van het personage Tom Buchanan, een man uit de ‘oude’ elite, tijdens een diner: ‘Civilization’s going to pieces … It’s up to us, who are the dominant race, to watch out or these other races will have control of things’. Zoals veel witte mensen in de jaren twintig was Tom bang dat de oude witte protestantse elite vervangen zou worden voor een nieuwe wereldorde van zwarte mensen en katholieke immigranten uit Ierland en Italië.   

‘In de jaren twintig was er een opleving van migratie uit Oost-Europa en Ierland,’ vertelt hoogleraar Rachel Gillett (UU). ‘Daarnaast werden zwarte Amerikanen uit het Zuiden van de Verenigde Staten voor het eerst economisch onafhankelijk.’ Veel witte mannen voelden de behoefte hier ‘iets aan te doen’. De Ku Klux Klan was voor hen een uitkomst.   

KKK Rally in de buurt van Chicago in 1920.
KKK Rally in de buurt van Chicago in 1920.

Opkomst van de tweede Ku Klux Klan

In 1866, vlak na de Amerikaanse Burgeroorlog, hadden witte plantagehouders de KKK opgericht. Zij konden het verlies van de Confederates en de emancipatie van zwarte mensen maar moeilijk verkroppen. Door haar gewelddadige acties stuitte de Klan na een aantal jaar op verzet vanuit de overheid, en rond 1874 werd de organisatie opgedoekt.  Maar toen in 1915 de controversiële racistische film The Birth of a Nation op het witte doek verscheen, nam de belangstelling voor de KKK weer enorm toe. 

De arme zakenman William Joseph Simmons raakte geïnspireerd door de film over de KKK en richtte de Klan opnieuw op. De eerste maanden liep het nog niet storm, dus besloot hij twee marketingspecialisten in de arm te nemen: Edward Young Clarke en Elizabeth Tyler. Onder hun toezicht groeide de KKK al snel uit tot een nationale organisatie met meer dan 1000 lokale klans. Clarke en Tyler gebruikten moderne marketingtechnieken om nieuwe leden aan te trekken: ze plaatsten advertenties in kranten, hielden exclusieve interviews en gaven sensationele speeches. Ook het gedachtegoed van de Klan ging met de tijd mee: de KKK was niet langer alleen anti-zwart, maar keerde zich nu ook tegen katholieken, Joden en immigranten.   

Filmposter van de racistische film Birth of a Nation
Filmposter van de racistische film Birth of a Nation.

Met het ledenaantal groeide ook de belangstelling voor een aparte afdeling voor vrouwen. In 1923 was het zover en richtte Tyler de Women of the Ku Klux Klan op. De grondleggers spraken van een organisatie ‘voor en door vrouwen, zonder mannelijke invloed’. Rachel Gillett legt uit dat de KKK hoopte dat vrouwen het imago van de organisatie zouden verbeteren: ‘Het waren dezelfde ideeën en retoriek die ten grondslag lagen aan de discussie over vrouwenstemrecht. Vrouwen waren zogenaamd “puur” en zouden de politiek opschonen. Ze zouden voor de juiste personen en onderwerpen stemmen. De KKK hoopte dan ook dat een vrouwentak ze extra stemmen zou opleveren.’   

‘De KKK hoopte dat een vrouwentak ze extra stemmen zou opleveren’  

De relatie tussen de KKK en de WKKK was vanaf het begin moeizaam. De KKK had de neiging de vrouwenorganisatie als ‘hulpje’ te zien, maar de WKKK beschouwde zichzelf als een volwaardige klan, met eigen tradities en een eigen politieke agenda. De leiders probeerden vrouwenrechten op de kaart te zetten binnen de KKK, terwijl veel conservatieve mannen daar niet van gediend waren.   

Toch bleven de WKKK en KKK sterk verbonden: leden trokken samen op tijdens optochten, deelden veelal dezelfde tradities en trouwden vaak met elkaar. Een van de belangrijkste taken van de WKKK was dan ook het werven van fondsen voor de KKK. Huismoeders organiseerden bake sales en sponsorlopen die de kas moesten spekken. Van dat geld werden nieuwe parades georganiseerd en klans opgericht.  

Hoogopgeleide vrouwen

In 1919 hadden witte vrouwen kiesrecht gekregen; de tijd dat van hen verwacht werd dat ze zich niet met politieke zaken bezighielden, was voorbij. ‘Veel vrouwen die zich aansloten bij de Klan waren hoogopgeleid,’ zegt Gillett. ‘De campagne voor vrouwenkiesrecht had ze bewuster gemaakt van hun rechten: ze wilden hun stem laten horen, meebeslissen over financiën en meedoen aan het politieke leven.’ De Klan bood hun die mogelijkheid. 

Veel vrouwen die zich aansloten bij de WKKK waren bijvoorbeeld al actief geweest in de campagne voor een alcoholverbod. De beroemde predikant Daisy Barr was haar carrière begonnen met campagnevoeren tegen alcohol, omdat drank het gezinsgeluk en familieleven zou bedreigen. Toen Barr hierin succesvol bleek, richtte ze zich op de politiek. Haar protestantisme en geloof in witte superioriteit leidden haar al snel naar de Klan.  

Daisy Barr en de WKKK

Al op jonge leeftijd voelde Daisy Barr, geboren in 1876, zich aangetrokken tot het evangelisme. Als kleindochter van een predikant begon ze op haar zestiende met preken, en ze bleek een natuurtalent. Nadat ze Barr had horen spreken in Indianapolis, merkte een vrouw op: ‘She was a marvelous speaker. Oh, I just sat there . . . she just had you spellbound . . . she talked about the Bible of course. And made everything very plain, very clear and very interesting.’ 

Rond 1910 begon Barr met activistisch werk en voerde ze campagne voor de Drooglegging. Ze legde in haar speeches veel nadruk op de nadelige effecten van alcohol voor vrouwen, en riep tegelijkertijd op tot invoering van het vrouwenkiesrecht. Vanuit haar protestantisme raakte ze rond 1920 betrokken bij de KKK. In 1923 werd ze hoofd van de WKKK-klan van Indiana, waarvoor ze veel leden wist te werven: ze overtuigde maar liefst 75.000 vrouwen ervan zich aan te sluiten bij de WKKK.

Maar al snel kwam Barr in aanvaring met Mary Benadum, een ander prominent WKKK-lid. Beide vrouwen streden om het leiderschap van de Ohio-klan: in 1924 kwam het zelfs tot een gevecht tussen de twee facties, waarbij de politie de vrouwen uit elkaar moest halen. Daarnaast vochten de vrouwen twee rechtszaken uit. Benadum klaagde Barr aan voor smaad, waarop Barr haar beschuldigde van corruptie. Het waren dit soort akkefietjes waaraan de WKKK uiteindelijk ten onder zou gaan.  

Veel witte vrouwen hadden het idee dat ze met hun stemrecht de natie moesten beschermen. Hun irrationele angst voor alles wat niet wit of protestants was, dreef hen naar de WKKK. De socioloog Kathleen Blee sprak in de jaren negentig met oud-leden van de WKKK, die hun keuze voor een racistische organisatie zelf erg progressief vonden: ze kwamen immers op voor de rechten van de vrouw. Zo stond er in het kreed (manifest) van de WKKK: ‘We believe in the mission of emancipated womanhood, freed from the shackles of old-world traditions, and standing unafraid in the full effulgence of equality and enlightenment. We believe in the equality of men and women in political, religious, fraternal, civic, and social affairs wherein there should be no distinction of sex.’ Voor veel vrouwen was de WKKK de organisatie waar ze hun nieuwe politieke rechten konden uitoefenen.  

Witte vrouwen vonden dat ze met hun stemrecht de natie moesten beschermen  

Een uitje voor het hele gezin

Direct na de oprichting van de WKKK werden er functionarissen op pad gestuurd die door het hele land leden moesten werven. Grote publieke demonstraties moesten de zichtbaarheid van de WKKK vergroten, terwijl optredens bij kerkbijeenkomsten en persoonlijke gesprekken vertrouwen moesten wekken.  

Alleen witte, protestantse en op Amerikaanse grond geboren vrouwen konden lid worden van de WKKK. Lang werd gedacht dat vooral vrouwen lid werden wier mannen al bij de KKK zaten, maar inmiddels is duidelijk dat ook veel vrouwen die nog niet eerder in aanraking waren gekomen met de KKK lid werden. De WKKK wist zich als een ‘gezelligheidsvereniging’ te presenteren die naadloos aansloot op het leven van witte protestantse vrouwen uit de middenklasse.  

De KKK hield geregeld parades.
De KKK hield geregeld parades, zoals hier in Springfield in 1923.

Het sociale aspect van de WKKK vormde de grote aantrekkingskracht. Er werden lokale gemeenschappen gevormd die wekelijks bijeenkomsten hielden. Binnen deze klans werden vaak sociale activiteiten georganiseerd: minstrel shows, uitjes en liefdadigheidsacties. Die laatste moesten ook de reputatie van de klan verbeteren. Daarnaast werden er regelmatig klan-bruiloften, klan-dopen en klan-begrafenissen gehouden met geheime rituelen. Bij belangrijke gebeurtenissen waren er vaak kinderen aanwezig; zo werden de activiteiten van de WKKK uitjes voor het hele gezin.   

De WKK organiseerde ook regelmatig parades en festivals. Klan-vrouwen marcheerden dan in vol ornaat door de straten, en sprekers hielden er vlammende toespraken. Bij dit soort activiteiten werden vaak houten kruizen verbrand. Zo werden er bij een bijeenkomst in West- Virginia maar liefst 47 kruizen verbrand. Volgens de krant The Minnesota Fiery Cross moesten de vlammende balken de ‘grote toename in leden’ voorstellen. Het visuele spektakel moest medestanders imponeren en tegenstanders intimideren. Pas in de jaren vijftig werd een brandend kruis een symbool voor dreiging en geweld.  

Moreler dan mannen

Het is niet toevallig dat de WKKK zichzelf als doorsnee gezelligheidsvereniging verkocht. De KKK was nog steeds een conservatieve organisatie: vrouwen mochten politiek actief zijn, maar dan wel op een ‘vrouwelijke manier’, vertelt Gillett. ‘Vrouwen werden gezien als moreler dan mannen. Er werd van hen verwacht dat ze mannen tegenhielden in hun agressie, en niet actief meededen aan lynchpartijen. Ze mochten er wel bij zijn als publiek, maar geen geweld gebruiken. Ze moesten zich met veilige dingen bezighouden.’ In advertenties werd gevraagd om ‘zachtaardige’ vrouwen van ‘goed moreel karakter’, die ‘loyaal waren aan de overheid’. 

Vrouwen en een kind bij de WKKK in 1825.
Vrouwen en een kind tijdens een KKK-bijeenkomst in 1925.

De WKKK zag zichzelf als een geheim zusterschap. Bij openbare optredens werden vaak maskers gedragen, en soms wisten de vrouwen zelf niet eens wie hun medeleden waren. Het is moeilijk te zeggen hoeveel vrouwen er precies lid waren, en wat voor vrouwen dat waren, omdat er geen ledenlijsten werden bijgehouden. Historici schatten het ledenaantal op bijna 5 miljoen, verspreid over meer dan dertig staten.   

De lange arm van de WKKK  

Naast haar sociale activiteiten was de WKKK ook politiek actief. De organisatie had meerdere strategieën om de politieke besluitvorming te beïnvloeden. In tegenstelling tot de mannen gingen de vrouwen subtiel te werk. De acties van de WKKK waren niet gewelddadig, maar wel heel effectief.  

Vooral de boycots van winkels en bedrijven die werden gerund door katholieken, Joden, en zwarte mensen waren doeltreffend. In sommige regio’s publiceerde de WKKK lijsten met bedrijven waar haar leden niet mochten shoppen, maar meestal werd dat nieuws mondeling verspreid. Het maakte de racistische boycots ongrijpbaar. Van de ene op de andere dag was de winkel die je koos voor je wekelijkse boodschappen een politiek statement geworden.  

De WKKK publiceerde lijsten met bedrijven waar haar leden niet mochten shoppen

Een andere strategie was het verspreiden van racistische roddels en geruchten. Veel huisvrouwen wisselden dagelijks nieuwtjes uit met andere vrouwen die ze tegenkwamen als ze hun kinderen naar school brachten, boodschappen deden of vergaderden in kerkcomités. Zo kon een klein nieuwtje uitgroeien tot een massaal complot: het nieuws over één zwarte man die naar een dorp tien kilometer verderop verhuisde, veranderde in een verhaal over massale omvolking van het Noorden door zwarte mensen. 

De WKKK was ook actief tijdens verkiezingen. Ze steunden pro-KKK kandidaten en zetten zich in voor vrouwelijke kiezers, mits zij de ideeën van de Klan aanhingen. Als leden van de WKKK hoorden dat een huisvrouw op Election Day thuis moest blijven bij de kinderen, trokken ze er met twee vrouwen naartoe. Eén vrouw bleef dan op de kinderen passen, terwijl de andere vrouw de moeder meenam naar het stembureau zodat ze kon stemmen; het liefst op een KKK-gezinde politicus.  

Een roemloos einde

Ondanks haar populariteit was de WKKK geen lang leven beschoren. Al vanaf het begin werd de organisatie geplaagd door beschuldigingen van corruptie en wanbedrag. De rechtszaken en machtsstrijd die daarop volgden, werden breed uitgemeten in de media. De reputatie van de WKKK als respectabele gezelligheidsvereniging kreeg daardoor een flinke knauw. ‘Zodra het erop begon te lijken dat vrouwen buiten hun traditionele rollen stapten, viel de organisatie meteen uit elkaar. Toen naar buiten kwam dat Elizabeth Tyler een affaire had, verloor ze bovendien haar geloofwaardigheid en haar morele hoogwaardigheid als vrouw,’ vertelt Gillett.   

Elizabeth Tyler van de WKKK
Elizabeth Tyler viel binnen de WKKK van haar voetstuk.

Vanaf 1928 daalde het aantal leden snel. De Grote Depressie was de doodsteek. Later in de twintigste eeuw zou de Klan nog wel een opleving kennen, maar er zou nooit meer een Women of the Ku Klux Klan komen. Toch is het racistischte gedachtegoed van Amerikaanse vrouwen niet volledig verdwenen. In organisaties als Women for Trump verkondigen Amerikaanse vrouwen opnieuw racistische ideeën: ze beweren dat ze zo Amerika en hun families beschermen.  

Meer weten:

  • Women of The Klan: Racism and Gender in the 1920s (1991, New York University Press) door Kathleen Blee.
  • A Fever in the Heartland. The Ku Klux Klan’s Plot to take over America, and the Woman who stopped them (2024, Viking) door Timothy Egan.
  • The Second Coming of the KKK (2018, Liveright Publishing Company) door Linda Gordon.