Wie in Nederland op zoek gaat Romeinse wegen, zal geen keurig geplaveide straten tegenkomen. Archeologen moeten het doen met enkele laagjes grind en een paar halfverrotte palen. Maar door het combineren van oude en nieuwe onderzoeksmethoden zijn we wel steeds beter in staat om het Romeinse wegennet in kaart te brengen. En die nieuwe inzichten dwingen ook steeds meer bewondering af voor de logistieke prestaties van de Romeinen.
Snelwegen
Romeinse wegen waren de eerste snelwegen ter wereld. Legioenen verplaatsten zich erover met een nooit vertoonde snelheid, handelaars brachten hun producten tot in de uithoeken van de toenmalige bekende wereld. Het wegenstelsel vormde de ruggengraat van het Romeinse wijk, maar ook van de Romeinse cultuur.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
De paar reepjes grind die de Romeinen hier neerlegden, maken deel uit van een enorm systeem dat we tegenwoordig ‘internationaal’ zouden noemen. Romeinse wegen zijn universeel, ze liggen in het hele Romeinse rijk en ze zijn allemaal verbonden met elkaar. De weg op het Wateringse Veld bij Den Haag was voor de archeologen nauwelijks te herkennen, maar pal daarlangs stonden wel dezelfde mijlpalen als in Italië en Zuid-Gallië.
Romeinse ‘snelwegen’ op de Peutingerkaart, een middeleeuwse kopie van een Romeinse wegenkaart. Links Katwijk aan Zee (Lugduno), rechts Nijmegen (Noviomagi).
Het is daarom goed om te beseffen dat alle wegen rechtstreeks familie zijn van elkaar, hoe ze er ook uitzagen. Met de gretigheid en vaardigheid waarmee de Romeinse ingenieurs tunnels groeven en wegen aanlegden door de bergen, bedachten ze ook oplossingen voor de Zuid-Hollandse blubber.
Universeel, niet uniform
Als we alle Romeinse wegen in Nederland op een rijtje zetten, vallen vooral de grote verschillen op tussen de wegen. Romeinse wegen zijn wel universeel, maar niet uniform. De Romeinen werkten planmatig, maar ook heel pragmatisch. Wegen bouwden ze liefst met behulp van ter plekke beschikbare materialen. Voor verharding van het wegdek gebruikten ze vaak grind, maar in de buurt van de kust ook schelp, zoals in Valkenburg is teruggevonden.
De breedte en opbouw van de weg pasten ze aan aan de plaatselijke omstandigheden van het landschap. De Romeinse snelweg in de bossen ten zuiden van Nijmegen had geen verharding nodig en is alleen herkenbaar aan de bermgreppels. Maar de natte bodem in Utrecht en Zuid-Holland dwong de ingenieurs tot grote investeringen met enorme dammen en zware houten constructies.
Impressie van de Via Belgica aan de rand van Romeins Heerlen (tekening Mikko Kriek).
Dergelijke constructies van 4-6 meter breed zijn de afgelopen jaren op verschillende plekken aan de limes gevonden. Door jaarringen-onderzoek zijn archeologen in staat om de geschiedenis van deze limesweg tot op het jaar nauwkeurig te reconstrueren: aangelegd vanaf 85 door keizer Domitianus, gerepareerd en uitgebreid door Traianus (100) en nogmaals uitgebreid door Hadrianus (124-126). De weg is zeker tot begin 3e eeuw in gebruik geweest. Dit gedeelte van de limesweg behoort inmiddels tot de best onderzochte (en meest spectaculaire) Romeinse wegen ter wereld.
Satellietbeelden
Andere Romeinse wegen zijn teruggevonden door de toepassing van satellietbeelden en geavanceerde hoogtekaarten. Zo doken in Limburg kilometerlange tracés op van de weg tussen Heerlen en Xanten. Daarnaast ligt er nog een schat aan waarnemingen door 19e– en 20e-eeuwse onderzoekers, die weliswaar minder nauwkeurig waren dan hedendaagse archeologen, maar wel zaken hebben gezien die nu zijn overwoekerd door de moderne tijd. Hier rust nog een mooie taak voor hedendaagse Romeinenvorsers.
Vooral in het oosten en zuidoosten van ons land blijken nog verschillende weggedeeltes zichtbaar in het landschap, zoals ten zuiden van Swalmen en in het Heumensoord bij Nijmegen. Veel hedendaagse stadsstraten volgen het tracé van hun Romeinse voorgangers, met name in Nijmegen, Maastricht en Heerlen.
Ook buiten de steden kun je nog altijd over Romeinse wegen fietsen, zoals de Kuilseweg in Malden en de Prinsendijk ten zuiden van Reuver. De bevindingen in het Nederlandse grensgebied sluiten naadloos aan bij getraceerde wegen in Duitsland en België. Hier ligt een grote kans voor internationale samenwerking, zowel op het gebied van onderzoek als toerisme.
Mijlpalen
West-Nederland kan misschien wat minder bogen op zichtbare Romeinse wegen, maar hier zijn wel de meeste mijlpalen gevonden, met name in Naaldwijk en Den Haag. Tot voor kort kenden we slechts enkele (brokstukken van) mijlpalen in Nederland. De afgelopen 20 jaar is het aantal mijlpalen bijna verdubbeld.
In 1997 vonden Haagse archeologen tot hun grote verrassing vier mijlpalen op dezelfde plek.
De vier bij elkaar gevonden mijlpalen van het Wateringse Veld in Den Haag spreken ook internationaal tot de verbeelding. Wie de originelen wil zien, kan terecht in het Museon in Den Haag. Replica’s van deze palen staan vlakbij de oorspronkelijke vindplaats. In het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden staan de palen uit Naaldwijk en Rijswijk. Museum het Valkhof in Nijmegen toont het fragment van de mijlpaal van Traianus, een ander brokstuk staat in het depot. De twee laat-Romeinse mijlpalen van Eygelshoven hebben een plek gevonden in het Thermenmuseum in Heerlen.
De Romeinenweek vindt plaats van 30 april tot en met 8 mei 2016.
Ga naar de website van de Romeinenweek.
Ga naar onze overzichtspagina van de Romeinenweek.