Tijdens de oorlog werkte de Engelse schrijver en avonturier Patrick Leigh Fermor voor een geheime legereenheid op Kreta. Hij zette er in 1944 de ontvoering op touw van de Duitse generaal Heinrich Kreipe. Een spectaculaire operatie, die hem wereldberoemd maakte.
Een journalist typeerde Patrick Leigh Fermor als ‘een kruising tussen Indiana Jones, James Bond en Graham Greene’. Vooral in de herfst van zijn leven viel deze schrijver-avonturier grote erkenning ten deel. Hoewel hij al sinds de jaren vijftig literaire werken en vertalingen had uitgebracht, brak Leigh Fermor pas goed door in 1977 met A Time of Gifts. Het was het eerste deel van een trilogie. Het vervolg verscheen in 1986 en het derde deel pas na zijn dood.
Onderwerp was de voettocht die hij in 1933-1934 als 19-jarige jongeman maakte van Hoek van Holland naar Constantinopel. Op enthousiasmerende wijze beschreef hij de wandeltocht als één groot avontuur, met zichzelf in de rol van een soort Britse Kuifje. Hij wist met zijn ontwapenende charme net zo makkelijk contact te leggen met lokale boeren, herders en ambachtslieden als met notabelen en aristocraten. Iedereen leek het gezelschap van de jonge Britse avonturier op prijs te stellen en hielp hem graag aan adressen van vrienden of bekenden in andere steden.
De ontvoerde Heinrich Kreipe te midden van zijn Britse en Krentenzer ontvoerders. Rechts van hem, zonder baret, zit Patrick Leigh Fermor.
Vooral in Oostenrijk, Hongarije en Roemenië leek zijn zwerftocht uit te lopen op een wandeling langs landhuizen van deftige Habsburgse aristocraten. In Roemenië beleefde hij voorts tal van amoureuze avonturen met behaagzieke boerendochters, en hij stortte zich vol overgave in het bruisende nachtleven van Boekarest, het ‘Parijs van het Oosten’. Uiteindelijk ontmoette hij er de zestien jaar oudere Moldavische prinses Balasha Cantacuzene. Nadat hij zijn wandeltocht had afgemaakt, ging Leigh Fermor bij haar wonen in een fraai landhuis vol personeel en oude boeken.
Gentleman
A Time of Gifts werd in Groot-Brittannië direct een groot succes. Het boek had op geen beter moment kunnen uitkomen. In de herfst van 1977 verkeerde het land in een crisisstemming. De voormalige grootmacht was weggezakt in een diepe economische recessie, de werkloosheid bereikte vooroorlogse hoogten, er waren tal van stakingen en de Labour-regering van de zwakke premier James Callahan leek niet bij machte het tij te keren.
Leigh Fermors zeflgebouwde huis (voorgrond) op het schiereiland Mani.
Punkbands als The Sex Pistols, The Clash en The Stranglers strooiden zout in de wonde met lawaaierige, amuzikale gitaarmuziek en teksten waarin ze anarchie, opstand en nihilisme verheerlijkten. The Stranglers hadden een grote hit met het sarcastische ‘No More Heroes’, met de bekende zin: Whatever happened to/ All of the heroes?/ All the Shakespearoes?/ They watched their Rome burn.
Met Leigh Fermor leek er eindelijk weer eens een authentieke Britse held opgestaan. Iemand die alle positieve eigenschappen belichaamde die vaderlandslievende Engelsen het eigen volk graag toedichtten. De jonge avonturier was inmiddels een gedistingeerde gentleman, met een markante gebruinde kop, een flinke bos haar met grijze slapen en een atletisch lichaam in een elegant kostuum. Met een andere, beeldschone vrouw – een dochter van een Britse burggraaf – woonde hij inmiddels in een door hemzelf gebouwd huis op het schilderachtige Griekse schiereiland Mani.
De Moldavische princes Balasha Cantacuzène, minares van Leigh Fermor in de jaren dertig.
Hij ontving er graag bekende Engelse schrijvers en intellectuelen als Bruce Chatwin, John Betjeman en Philip Toynbee, die allen hoog opgaven van Paddy’s joviale, inspirerende en humoristische persoonlijkheid. Hoewel hij flink dronk en tachtig sigaretten per dag rookte, kon hij uren in zee zwemmen, maakte hij lange, soms gevaarlijke wandeltochten en beklom hij zelfs enkele hoge bergen in de Andes en de Himalaya. Als klap op de vuurpijl bleek Leigh Fermor ook nog een gedecoreerde oorlogsheld.
Huzarenstukje
Zoals een echte Britse held betaamde, had Leigh Fermor zich kort na het begin van de Tweede Wereldoorlog direct aangemeld bij het Britse leger. Dat had ook het einde betekend van de idyllische jaren met zijn Moldavische prinses. Omdat Leigh Fermor weinig vrees kende en bovendien Grieks sprak, werd hij al snel ingelijfd bij de Special Operations Executive in Griekenland. Deze geheime legereenheid probeerde met sabotage en guerrilla-acties het Duitse oorlogsapparaat te ontregelen.
Na missies in Griekenland en Albanië kreeg Leigh Fermor de opdracht om op Kreta, dat eveneens door de Duitsers was bezet, contact te leggen met het lokale verzet. Nadat Leigh Fermor per parachute op het eiland was geland trok hij de bergen in. Twee jaar lang leefde hij er vermomd als geitenhoeder in de bergen, slapend in grotten en levend van de natuur. Om de moraal van het lokale verzet te verhogen bedacht hij een ingenieus plan: ze zouden de Duitse bevelhebber op het eiland, Heinrich Kreipe, ontvoeren.
Kreipe, met mitella, arriveert onder Britse bewaking op het vliegveld van Caïro.
Op de avond van 26 april 1944 hielden Leigh Fermor en zijn Britse kompaan Stanley Moss de auto van Kreipe aan en overmeesterden ze de chauffeur. Terwijl ze Kreipe tegen de vloer gedrukt hielden, reden ze met de Duitse dienstauto de Kretenzische bergen in, waarbij ze meer dan twaalf Duitse checkpoints passeerden. Hoewel de Duitsers een klopjacht openden, slaagden ze erin om Kreipe met een rubberbootje naar een Britse onderzeeboot te brengen. Die voer de Duitse generaal vervolgens naar Egypte, dat op dat moment in handen was van de Britten. Vandaar werd Kreipe naar een krijgsgevangenenkamp in Wales gebracht, waar hij in 1947 werd vrijgelaten.
Hoewel de ontvoering van Kreipe welbeschouwd nauwelijks enige militaire betekenis had, werd de operatie toch gevierd als een van de grootste huzarenstukjes van de Special Operations Executive. Het leverde Leigh Fermor na de oorlog enkele Griekse onderscheidingen op, en een Order of the British Empire. Bovendien werd de spectaculaire kidnap in 1957 verfilmd als III Met by Moonlight met Dirk Bogarde in de rol van Leigh Fermor.
Avonturen.
De combinatie van oorlogsheld, avonturier, levensgenieter en schrijver was voor het Britse publiek niet te versmaden. Leigh Fermor groeide uit tot een national treasure, zoals een recensent bij de uitgave van zijn tweede boek opmerkte.
Twijfel
Maar met alle eerbetoon kwamen ook kritiek en twijfel. Was de ontvoering van de Duitse generaal de represailles die de Duitsers namen wel waard? En hoe waarheidsgetrouw waren al die fraaie beschrijvingen van een wandeltocht die Leigh Fermor bijna een halve eeuw eerder had gemaakt? Hoe nauw nam hij het met de feiten? Was Leigh Fermor eigenlijk een mythomaan, een opschepper die zich wat al te graag als intellectueel en man van de wereld presenteerde?
Order of the British Empire.
In Griekenland bleek ook niet iedereen even gecharmeerd van deze all-British heroe. In 1981 ontplofte zelfs een bom onder zijn auto. De daders waren waarschijnlijk Griekse communisten. Die verweten hem al langer dat hij te veel eer naar zich toe trok voor zijn rol in het Griekse verzet op Kreta. Ook had hij in de jaren van het Griekse kolonelsregime van 1967 tot 1974 geen enkel protest laten horen. Maar de aanslag kon evengoed het werk van Kretenzers zijn die wraak wilden nemen voor een incident in de oorlogsjaren waaraan Leigh Fermor minder graag herinnerd werd: bij het schoonmaken van zijn geweer had hij in 1944 per ongeluk een Kretenzische medestrijder doodgeschoten. De familie van de ongelukkige had vervolgens wraak gezworen, iets wat op Kreta uiterst serieus werd genomen.
De laatste rustplaats van Leigh Fermor en zijn vrouw Joan in Dumbleton.
Uiteindelijk zou Leigh Fermor pas dertig jaar later, in 2011, op 96-jarige leeftijd in zijn bed in zijn tweede huis in Engeland overlijden. Alle Britse kranten ruimden hele pagina’s in om de held te eren die het beste zou belichamen wat Brittannië te bieden had. Met Patrick Leigh Fermor verdween er weer een stukje roemrucht Brits verleden.
Koen Vossen is historicus, publicist en docent politicologie aan de Radboud Universiteit Nijmegen.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
