Niet alle studenten waren ‘goed’
In het voorjaar van 1943 moesten alle Nederlandse studenten de beruchte ‘loyaliteitsverklaring’ tekenen. De autoriteiten spraken liever van een ‘onthoudingsverklaring’, omdat ze alleen hoefden te beloven de bezetter niet te dwarsbomen. Tegenstanders maakten ervan dat de ondertekenaars zich loyaal opstelden tegenover de bezetter. Dit heeft er ongetwijfeld aan bijgedragen dat de meeste studenten weigerden te tekenen, hoewel dit inhield dat ze zich dan moesten melden voor tewerkstelling in Duitsland. Velen weigerden ook dit, en doken onder.
Samen met de studentenprotesten in de herfst van 1940 en de verzetsactiviteiten van een deel van de studenten heeft de massale ontduiking van de loyaliteitsverklaring de studenten uit de oorlogsjaren de naam bezorgd dat zij overwegend ‘goed’ waren geweest. ‘Geen andere maatschappelijke groep heeft zich – vooral na mei 1943 – met zoveel elan in allerlei verzetsacties geworpen, bij geen andere groep waren de verliezen in verhouding zo hoog,’ heette het in 1950 al in een officieel gedenkboek.
Hoewel Jeroen Kemperman in Oorlog in de collegebanken dit beeld niet volledig omkeert, wordt het wel door hem genuanceerd. Niet alle studenten die in 1943 hun studie staakten namen deel aan het verzet. Bovendien had de meerderheid er, net als de rest van de bevolking, een tijd over gedaan voordat ze doorhadden dat de nazi’s steeds repressiever werden.
Ook waren er flinke verschillen tussen de diverse universiteiten. Op de Technische Hogeschool in Delft tekende ruim een kwart van de studenten wel, terwijl dit op de Vrije Universiteit slechts 1,1 procent was, en op de Katholieke Economische Hogeschool in Tilburg en de Katholieke Universiteit Nijmegen respectievelijk 2,2 en 0,3 procent. In Nijmegen en op de VU gaf het bestuur aan dat de universiteit toch dichtging, zodat tekenen weinig zin had. Bovendien liet kardinaal De Jong weten dat hij het tekenen van de loyaliteitsverklaring ‘ten sterkste’ afraadde.
Hiernaast besteedt Kemperman in zijn gedegen en afgewogen boek aandacht aan het actieve verzet, waarbij in totaal zo’n 400 studenten omkwamen. Geen boek dat je met rode oortjes leest, maar wel een serieuze bijdrage aan de geschiedenis van de Duitse bezetting.
Rob Hartmans is historicus, journalist en vertaler.
Oorlog in de collegebanken. Studenten in verzet, 1940-1945
Jeroen Kemperman
360 p. Boom Uitgevers, € 24,90
Dit artikel is exclusief voor abonnees
