Het antwoord is: ja, maar dat betekent niet dat het archief het ultieme antwoord geeft op de vraag of die opa fout was in de oorlog, zegt projectmanager Edwin Klijn. ‘Het CABR biedt puzzelstukjes om het oorlogsverleden te reconstrueren, maar om een goed beeld te krijgen zul je altijd meerdere archieven moeten raadplegen. Het is bovendien veel meer dan een archief over collaboratie: je vindt er informatie over het verzet, onderduik, vervolging en slachtoffers. Het CABR is het meest geraadpleegde WO2-archief in Nederland.’
Het hele archief wordt online gezet. Maar er bestaat een mogelijkheid voor mensen om in ‘schrijnende gevallen’ een verzoek in te dienen om een stuk offline te halen. ‘Denk aan een abortusvermelding in een brief die verder geen rol speelt in het proces. Dit kan heel veel impact hebben op de persoonlijke levenssfeer van een nabestaande, zeker als het online staat. We hebben een commissie die beoordeelt of het inderdaad over een schrijnend geval gaat. Als dit zo is, halen we zo’n document offline, maar de rest van het dossier blijft staan.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Op 2 januari komt het eerste deel van het bijna vier kilometer lange archief online, maar pas in 2027 zijn alle documenten digitaal beschikbaar. Het digitaliseren is tijdrovend, dus een deel van de dossiers zal eerst alleen te vinden zijn in het papieren archief in Den Haag. Dat betekent dat nabestaanden die zich zorgen maken nog even de kans hebben om zich voor te bereiden op eventuele vondsten door vooraf het papieren archief te raadplegen, zegt Klijn.
Lidmaatschapskaarten tot liefdesbrieven
‘We verwachten een enorme toestroom,’ zegt Klijn als hij de website opent. ‘Ik gok op twee miljoen bezoeken in de eerste maand.’ Als hij de naam ‘Mussert’ in de zoekbalk typt, verschijnt het 750-paginatellende dossier van de NSB-leider op het scherm. ‘Je kunt op naam of woonplaats zoeken, maar ook op termen als “onderduik” of op de namen van slachtoffers. Op dit moment is het überhaupt niet mogelijk om op namen van slachtoffers te zoeken, dit gaat heel veel betekenen voor de nabestaanden van deze mensen.’
De dossiers openen met een strafkaart waarop een verdenking en eventuele uitspraak staan. Als Klijn zijn muis over die kaart beweegt, verschijnt er extra uitleg bij afkortingen en moeilijke termen. ‘Bezoekers kunnen verdrinken in een juridisch archief als dit, dus bieden we handvaten om beter te begrijpen wat je leest.’ In het volgende tabblad zijn sleuteldocumenten geordend op volgorde van de rechtsgang: de lijst begint met documenten rond een verdenking en de verhoren, daarna volgen de verslagen van een eventuele zitting en het oordeel.
Razendsnel scrolt Klijn langs allerlei soorten bronnen in het archief. Er zitten proces-verbalen, NSB-lidmaatschapskaarten en contributiebetalingen bij, maar ook foto’s en liefdesbrieven die ooit als bewijs zijn geconfisqueerd. Zelf kwam hij de naam van zijn opa al tegen in een van de dossiers, die ooit in een zaak moest getuigen. ‘Een verhaal dat ik helemaal niet kende.’
Klijn klapt zijn laptop dicht. ‘Ik hoop dat dit online archief nuance in het publieke debat over collaboratie kan brengen. Uit al deze dossiers blijkt namelijk dat er verschillende gradaties van collaboratie waren: je vindt bijvoorbeeld veel economische collaboratie terug. En naast meervoudige moordenaars zijn er ook dossiers van mensen die ten onrechte beschuldigd werden van collaboratie. Het cliché-imago dat alle collaborateurs foute mannen waren in lange leren jassen is aan correctie toe.’
Openingsbeeld: Het Centraal Depot van Justitie. Fotograaf onbekend. Bron: Nationaal Archief.
