Home Dossiers Middeleeuwen Middeleeuwse koning vroeg ‘vrijwillige’ oorlogsbijdrage

Middeleeuwse koning vroeg ‘vrijwillige’ oorlogsbijdrage

  • Gepubliceerd op: 30 januari 2025
  • Laatste update 31 jan 2025
  • Auteur:
    Teun Willemse
  • 3 minuten leestijd
Middeleeuwse koning vroeg ‘vrijwillige’ oorlogsbijdrage
Banner Middeleeuwen
Dossier Middeleeuwen Bekijk dossier

Vanwege oorlogsdreiging en de grillige NAVO-bondgenoot in het Witte Huis schroeven EU-landen hun defensie-uitgaven op. Hoe zorgden middeleeuwse Europese koningen voor voldoende middelen in de oorlogskas? Mediëvist Luit van der Tuuk legt uit dat de leiders van het Frankische Rijk een beroep deden op de aristocratie als er gevochten moest worden.

Dit artikel krijgt u van ons cadeau

Wilt u ook toegang tot HN Actueel? Hiermee leest u dagelijks geschiedenisverhalen met een actuele aanleiding op onze website en ontvangt u exclusieve nieuwsbrieven. U kunt de eerste maand onbeperkt lezen voor € 1,99. Sluit hier een abonnement af en u heeft direct toegang.

Hoe kwamen middeleeuwse koningen aan oorlogsmiddelen?

‘In het Frankische Rijk werden die grotendeels geleverd door de aristocratie. Er was in de Vroege Middeleeuwen nog niet echt sprake van belastingen, maar edelen die land in leen hadden van de koning, moesten wel verplichtingen nakomen. In tijden van oorlog moesten ze over de brug komen. Vergelijk het met de Russische oligarchen die nu worden gedwongen om mee te betalen aan de oorlog in Oekraïne. De adel moest vooral manschappen leveren tijdens een oorlog, dus plukten ze horigen van het platteland om het vuile werk op te knappen.’

Meer historische context bij het nieuws? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.

Ontvang historische artikelen, nieuws, boekrecensies en aanbiedingen wekelijks gratis in uw inbox.

Hoe werden de aantallen bepaald?

‘De koning riep de adel op om soldaten te leveren via een zogenoemde heerban. De systemen om de hoeveelheden te bepalen werden gedurende de Middeleeuwen steeds verfijnder. Een bepaald gebied moest een vast aantal mannen, wapens en soms schepen leveren.’

En voedsel?

‘Dat zou logisch zijn, maar daar werd niet goed over nagedacht. De soldaten moesten dat zelf maar ergens vandaan zien te halen, met als gevolg dat het al snel plunderende legers werden.’

Was er veel animo voor die oorlogen?

‘Naar boeren werd niet geluisterd, maar naar de aristocraten wel. Als ze zich moesten verdedigen was er genoeg motivatie. Dat gold ook als het om gebiedsuitbreiding ging, want als een koning nieuwe stukken land veroverde, werd dat weer in leen gegeven aan diezelfde edelen. Zo lang ze er zelf beter van werden, waren ze bereid offers te brengen.

Karel de Grote voert zijn leger aan tegen de Saksen.
Karel de Grote voert zijn leger aan tegen de Saksen.

In de laatste regeringsjaren van Karel de Grote liep het spaak. Het Frankische Rijk liep toen letterlijk tegen zijn grenzen aan, waardoor de wil om te vechten steeds verder afnam. Met veel pijn en moeite wist Karel na 23 jaar oorlog de Saksen te verslaan. Hij ondernam daarna nog veldtochten richting Denemarken en Slavisch gebied, maar dat lukte niet meer.’

NAVO-chef Mark Rutte waarschuwt dat de defensie-uitgaven omhoog moeten vanwege oorlogsdreiging. Schermden koningen ook met buitenlands gevaar?

‘Soms wel. Maar de belangrijkste motivator was het bekeren van heidenen. Daar was ook de kerk gevoelig voor, die een grote bijdrage leverde aan de oorlogsinspanning. Abdijen waren voor hun grote landgoederen afhankelijk van de koning, dus ook de geestelijkheid moest kapitaal leveren en bijvoorbeeld huurlingen en wapens financieren.’

Wat als de adel niet mee wilde vechten?

‘Als een koning de aristocraten niet zover kreeg een oorlog te voeren, viel hij vaak terug op huurlingen. Daarvoor moest hij zijn eigen schatkist aanspreken, die hij vulde met inkomsten uit koninklijke domeinen, boetes en tolgelden. Zelfs als de schatkist leeg dreigde te raken, had de koning mogelijkheden. Hij kon dan om een bede vragen: een oorlogsbijdrage van zijn onderdanen. Formeel was dat een vrijwillige donatie, maar in feite was het een verplichting. Onderdanen hadden het recht om nee te zeggen, maar daarmee toonde je aan dat je niet loyaal was en ging je dat op den duur aan je privileges merken.’

Luit van der Tuuk

(1954) Is historicus gespecialiseerd in de vroegmiddeleeuwse geschiedenis van Noordwest-Europa. Hij schreef onder andere over de Franken, Friezen en Vikingen. In 2024 verscheen zijn meest recente boek De Saksen onderdeel van de serie Middeleeuwse geschiedenis van de Lage Landen.

Openingsbeeld: De Engelsen vechten in naam van koning Harold II tegen de Vikingen tijdens de Slag bij Stamford Bridge, 1066. Schilderij door Peter Nicolai Arbo.