Een gezondheidscentrum en een sauna ineen. Zo omschrijft mediëvist Fabiola van Dam het badhuis in de late Middeleeuwen in Noordwest-Europa waarover ze een proefschrift schreef.
Middeleeuwse badhuizen zijn wel omschreven als holen van prostitutie. Klopt dat?
‘In een badhuis zat je bijna naakt dicht op elkaar, dus het zou gek zijn als er nooit iets seksueels was gebeurd. En er waren zeker ook badhuizen waar prostitutie plaatsvond. Maar de gelijkstelling van badhuizen aan bordelen stamt uit de negentiende eeuw. Toen wilden schrijvers benadrukken hoe vooruitstrevend hun eigen tijd was, en voor het contrast schilderden ze middeleeuwers af als achterlijk, emotioneel ongeremd en losbandig. In werkelijkheid had het badhuis allerlei functies.’
Meer lezen over de Middeleeuwen? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
Zoals?
‘Je ging erheen voor je gezondheid, maar ook voor de gezelligheid en om nieuwtjes te horen. Als je wilde weten wat er in een stad speelde, moest je naar het badhuis gaan. In de periode 1300-1500 hadden veel steden meerdere openbare badhuizen.’
Voor elk wat wils
Een wasbeurt, een massage, een scheersessie, een wond laten behandelen, een aderlating. Daarvoor kon je in het badhuis terecht. En er waren meer redenen om erheen te gaan. Volgens een veertiende-eeuwse dichter die Koning van Odenwald wordt genoemd, bezochten tijdgenoten het badhuis onder meer om bescherming tegen de kou te vinden, de verveling te verdrijven, verlichting te zoeken voor jeuk, een liefdesavontuur te beleven, het eigen met zorgen gevulde huis te ontvluchten, of de tijd te doden terwijl hun (enige) schoenen werden gelapt. Een speciaal type bezoeker was volgens de dichter op de vlucht voor zijn schuldeisers.
In het badhuis werd dus gewoon gebaad?
‘Middeleeuwers gingen naar het badhuis om schoon te worden, maar ze hadden een ander idee over viezigheid dan wij nu. Volgens de medische theorieën was vuil alles wat van buiten het lichaam naar binnen kwam – voedsel bijvoorbeeld – en niet goed werd verwerkt. Middeleeuwers vergeleken het spijsverteringsproces met koken of sudderen: het voedsel werd volgens hen daarin stapsgewijs “gegaard”, waarbij het bruikbare deel gescheiden werd van het minder bruikbare, dat werd uitgescheiden. Daarbij kon er iets misgaan, waardoor onbruikbare delen in het lichaam achterbleven. Dat was het vuil waar je ziek van kon worden. Je kon dat verwijderen door in bad te gaan, omdat door de warmte en het vocht van het bad het “kookproces” weer op gang werd gebracht. Hierdoor kon het vuil het lichaam verlaten.’
Het middeleeuwse openbare badhuis: fenomeen, metafoor, schouwtoneel
Fabiola van Dam
313 p. Verloren € 35,‒
