Home Koningin Wilhelmina wilde leven als ‘gewone’ Nederlander 

Koningin Wilhelmina wilde leven als ‘gewone’ Nederlander 

  • Gepubliceerd op: 17 september 2024
  • Laatste update 23 okt 2024
  • Auteur:
    Ewoud Storm van ‘s Gravesande
  • 4 minuten leestijd
Koningin Wilhelmina wilde leven als ‘gewone’ Nederlander 

Waarom nu?

De betrokkenheid van prinses Laurentien bij de afhandeling van de schade door de Toeslagenaffaire leidt tot problemen. Ze heeft haar voorzitterschap van haar Stichting (Gelijk)Waardig Herstel moeten opgeven omdat het dossier politiek te gevoelig ligt.

Hoort een lid van het koningshuis toenadering te zoeken tot het volk of verheven boven de burgers te staan? Het blijft een lastige vraag voor de Nederlandse royals. In Wilhelmina in de tram beschrijft socioloog Kees Bruin hoe koningin Wilhelmina hiermee worstelde en zich steeds ‘volkser’ begon te gedragen. Tot grote verbazing van haar onderdanen. 

Dit artikel krijgt u van ons cadeau

Wilt u ook toegang tot HN Actueel? Hiermee leest u dagelijks geschiedenisverhalen met een actuele aanleiding op onze website en ontvangt u exclusieve nieuwsbrieven. U kunt de eerste maand onbeperkt lezen voor € 1,99. Sluit hier een abonnement af en u heeft direct toegang.

Na de oorlog veranderde het gedrag van koningin Wilhelmina. Wat deed ze zoal? 

‘Wilhelmina verliet haar paleis en betrok een “middenstandsvillaatje”, zoals de pers het beschreef, in Scheveningen. Verder nam ze de tram, deed ze haar eigen inkopen in de winkel, en ging ze naar een studentenbioscoop om een film over Iwan de Verschrikkelijke te bekijken. De koningin was vrij excentriek, altijd al. Zo begroette ze, ongeacht het tijdstip, mensen steevast met: “Goedemorgen.”’

Waardoor veranderde haar gedrag? 

‘Tijdens de oorlog was Wilhelmina in een nieuwe situatie terechtgekomen. Ze was uitgeweken naar Londen en ging daar een nieuw leven leiden, in een omgeving die eenvoudiger was dan ze in Nederland gewend was. Ze kwam, wat voor haar nog belangrijker was, met andere mensen in aanraking dan gezagsdragers en hoffunctionarissen. Ze maakte kennis met Engelandvaarders, jonge mensen uit verschillende milieus die uit het bezette Nederland naar Londen waren overgestoken. Die bevestigden wat ze graag wilde horen: dat Oranje het in een bevrijd Nederland, al dan niet voorlopig, voor het zeggen moest krijgen en dat beviel haar uitstekend. Voorheen was het haar zelden gelukt om gewone mensen te ontmoeten. Haar tijd in Engeland voelde als een bevrijding uit haar gouden kooi.’ 

 Wat vonden de regering en het volk ervan dat Wilhelmina zich zo ‘volks’ gedroeg? 

‘De ministers vonden het maar niks. Minister-president Schermerhorn zei tegen haar: “Majesteit, het volk wil niet dat u zo woont.” Of de hele bevolking dat vond valt te betwijfelen, maar mensen waren zeker verbaasd over het gedrag van de koningin. Toen ze in de tram stapte leidde dat tot een soort oploop. Mensen wilden graag in de tram zitten met de koningin, wat weer niet haar bedoeling was. Haar “volkse” gedrag leidde tot kritiek, die in krantenberichten doorklonk. Bewoners van Scheveningen vonden het misschien wel mooi dat zij haar beurt in de winkel wilde afwachten, maar het verdwijnen van de franje van Oranje werd over het algemeen niet goedgekeurd.’ 

Koningin Wilhelmina tijdens een wandeling in het Noordeinde. 1939. Bron: Haags gemeentearchief.

Waren er meer leden van de koninklijke familie die toenadering zochten tot het volk? 
‘Koningin Juliana wilde nóg “gewoner” zijn dan haar moeder, hoewel ze niet per se onder het volk wilde leven. Ze kon het woord “protocol” uitspreken alsof ze het uitspoog – zo’n hekel had ze eraan. De laatste tijd is het vooral prinses Laurentien die zich duidelijk profileert. Ze liet van zich horen met haar Stichting Lezen en Schrijven en Stichting (Gelijk)waardig Herstel. Dat zijn prachtige initiatieven, maar die kunnen ook problemen opleveren. Bij politieke conflicten kunnen leden van het koninklijk huis maar beter op afstand staan.’ 

Pieter Omtzigt en andere politici willen dat leden van het Koninklijk Huis een meer ceremoniële rol aannemen. Wat vindt u hiervan? 

‘In de Scandinavische landen functioneert het koningshuis ook ceremonieel, maar ik betwijfel of je de Oranjes een plezier doet door ze te reduceren tot lintjesknippers. Als dat ook inhoudt dat ze geen andere functies meer mogen vervullen, niet meer betrokken mogen zijn bij adviesraden of stichtingen voor goede doelen, wat blijft er dan over? Dan worden ze een soort BN’ers die in prachtige kleren worden gefotografeerd en daarmee in de glossy’s komen. Denk ook aan prins Claus, die de regering adviseerde op het gebied van ontwikkelingshulp, maar daar op een gegeven moment mee moest ophouden. Hij was een verstandige, keurige man die absoluut geen kwaad deed, integendeel. Als dat soort werk niet meer kan, maken we het de Oranjes wel heel moeilijk.’ 

Villa Ruygenhoek in Scheveningen. Bron: Haags gemeentearchief.

Denkt u dat de koninklijke familie er ooit vrijwillig mee zal stoppen? 

‘Ik denk dat dat onwaarschijnlijk is. Misschien dat die gedachte wel eens in Huis ten Bosch gecirculeerd heeft, bijvoorbeeld na de bedreigingen van Amalia of na het afgedwongen excuus op tv voor het reisje naar Griekenland in coronatijd. Weten doen we dat niet. Maar zolang zulke pijnlijkheden uitzondering blijven en de baten van hun koninklijke status groot zijn, zal de familie er niet snel mee stoppen.’ 

Wilhelmina in de tram
Kees Bruin
79 p. Walburgpers, € 15,-