Schrijver en historicus Ian Buruma heeft talloze boeken en essays op zijn naam. In zijn woonplaats New York werkt hij momenteel aan een boek over de opkomst en ondergang van de Anglo-Amerikaanse orde. Buruma bewondert de Duitse dichter en essayist Heinrich Heine (1797-1856) als humoristische vrijdenker.
Wanneer maakte u kennis met Heinrich Heine?
‘Daar heb ik werkelijk geen idee meer van. Maar Heinrich Heine is een van de personen die ik graag eens had willen ontmoeten.’
Waarom?
‘Ik ben geen fervent lezer van poëzie, maar Heines gedichten lees ik met heel veel plezier. Hij was een groot dichter, een vrijdenker, en bovendien erg geestig.’
Wanneer hebt u het laatst iets van Heine gelezen?
‘Momenteel ben ik bezig met zijn essay Religie en filosofie in Duitsland. Nee, niet als research voor mijn nieuwe boek. Ik lees het gewoon in mijn vrije tijd als mijn werkdag erop zit, aan het einde van de middag.’
‘Zijn zelfgekozen ballingschap paste bij zijn onafhankelijke houding’
Wat spreek u aan in zijn werk?
‘Heine staat voor mij symbool voor het beste wat de vrijdenkende, liberale Europese cultuur te bieden heeft. Om vrij te kunnen denken zoals hij, en vlijmscherpe maatschappijkritieken met humor te doorspekken, moet je een relativerende geest bezitten. Aan de andere kant van het spectrum staat de fanaticus, die zijn fanatisme ontleent aan het feit dat hij ergens fanatiek in gelooft en zichzelf uiterst serieus neemt. Heine daarentegen bezat een lichtvoetigheid die mij bijzonder aanspreekt.’
En dat terwijl hijzelf begin negentiende eeuw het reactionaire Pruisische regime moest ontvluchtten en in Parijs ging wonen.
‘Heine woonde de laatste 25 jaar van zijn leven tot aan zijn dood in Frankijk. In het conservatieve Pruisen, waar de adel heerste, was zijn werk populair en daarom waren ze bang voor zijn revolutionaire, democratische ideeën. Hij werd geschaduwd en liep gevaar om opgepakt te worden. Maar zijn zelfgekozen ballingschap in Parijs paste bij zijn onafhankelijke houding. Hij hoorde nergens bij, was een Duitse francofiel die erg genoot van het Franse leven en de vrije lucht die hij daar ademde.’
Ziet u parallellen met uw eigen leven?
‘Ik streef ernaar net als hij een vrijdenker te zijn. Dat ik ook niet in mijn geboorteland woon en daarom in zekere zin een buitenstaander ben, is inderdaad een overeenkomst, maar ik vind dat niet van belang.’
Alies Pegtel is historicus en journalist.
Dit artikel is exclusief voor abonnees