In de Zuidelijke Nederlanden werden tussen 1400 en 1700 meer homoseksuelen vervolgd dan in de rest van Europa. In De onuitspreekbare zonde laat historicus Jonas Roelens zien hoe dat komt.
Vooral in Brugge eindigde menig ‘sodomiet’ zijn leven op de brandstapel. Roelens duikt onder andere in de sociaal-economische achtergrond van de slachtoffers, hun geografische herkomst en hun leeftijd. Door de summiere informatie van het bronnenmateriaal is veel onzeker, maar in de regel kwamen de vervolgden van buiten de stad, stonden zij laag op de sociale ladder en waren zij enigszins op leeftijd toen zij met de arm der wet in aanraking kwamen. Al was de jongste twaalf jaar, toen hij voor een vermeend seksueel vergrijp gegeseld werd.
Meer recensies lezen? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
Sodomie, waaronder behalve homoseksualiteit ook bestialiteit en verschillende vormen van masturbatie werden aangemerkt, ondermijnde de pais en vree van een stedelijke samenleving, zo vreesden de autoriteiten. Homoseksuelen werden tot zondebok gedegradeerd en verantwoordelijk geacht voor alle rampspoed, zoals overstromingen, de pest en hongersnood, die een gemeenschap overkomen kon. God strafte immers ook de onschuldige inwoners van Sodom en Gomorra voor de verwerpelijke levenswandel van hun stadsgenoten (Genesis 13-19).
Dit artikel is exclusief voor abonnees
In een verstedelijkte regio als de Zuidelijke Nederlanden hielden de lokale autoriteiten het seksuele leven van hun onderdanen daarom nauwlettend in de gaten. Brugge, een Europees handelscentrum in de veertiende en vijftiende eeuw, was het voorbeeld bij uitstek van een dergelijke ‘vervolgende samenleving’.
Roelens bespeurt een zekere verschuiving in het perspectief van de preoccupatie met seksueel deviant gedrag. Zo hoefden geestelijke homoseksuelen in de Middeleeuwen over het algemeen de doodstraf niet te vrezen. Priesters, monniken en bisschoppen werden berecht door religieuze rechtbanken, en die waren een stuk milder dan de wereldse autoriteiten. Dit veranderde tijdens de Reformatie. Voor Maarten Luther representeerde Rome het nieuwe Sodom op aarde. Toen in Gent een calvinistisch stadsbestuur aan de macht kwam, werden er op 28 juni 1578 subiet acht monniken vanwege hun seksuele escapades publiekelijk terechtgesteld. Hun levenswandel binnen de muren van hun klooster leverde geducht propagandamateriaal op voor de anti-paapse stemming die het stadsbestuur in Gent wilde stichten. Toch kwam er een heuse tegencampagne op gang, waarin de monniken juist als slachtoffers van de duivelse calvinisten en hun fake news werden voorgesteld.
Roelens heeft die geschiedenis boeiend in kaart gebracht. Hij permitteert zich bij wijze van vergelijkingsmateriaal uitstapjes naar onder andere de Noordelijke Nederlanden en de Italiaanse stadsstaten, waardoor zijn boek meer is dan alleen een regionale studie.
De onuitspreekbare zonde. Sodomie in de Zuidelijke Nederlanden (1400-1700)
Jonas Roelens
256 p. Sterck & Vreese, € 27,90
Openingsbeeld: Brugge executeert drie monniken wegens sodomie, 28 juni 1578. Bron: Bridgeman Images.
