President Donald Trump richt zijn vizier op universiteiten die hij ‘te woke’ vindt. Wie niet stopt met zijn diversiteitsbeleid, verliest subsidie. Zijn de Verenigde Staten nog wel het beloofde land voor wetenschappers? ‘Ik denk absoluut na over een terugkeer naar Nederland.’
Dit artikel krijgt u van ons cadeau
Wilt u ook toegang tot HN Actueel? Hiermee leest u dagelijks geschiedenisverhalen met een actuele aanleiding op onze website en ontvangt u exclusieve nieuwsbrieven. U kunt de eerste maand onbeperkt lezen voor € 1,99. Sluit hier een abonnement af en u heeft direct toegang.
Ze had in april een beurs aan moeten vragen voor haar onderzoek, maar Andrea Mosterman heeft het dit jaar niet eens geprobeerd. De historica houdt zich aan de University of New Orleans bezig met slavernijgeschiedenis. ‘Om me heen zie ik collega’s plotseling hun beurs verliezen. Ze krijgen te horen dat hun onderzoek niet in line is met wat de overheid wil promoten.’
Meer interviews lezen? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
Volgens Mosterman gaat er een zwarte lijst rond met verboden begrippen. ‘Als die termen voorkomen in je onderzoeksvraag, wordt je beurs automatisch afgewezen. Het was mij al duidelijk dat ik dit jaar geen geld zou krijgen, omdat ik onderzoek doe naar racisme. Maar het gaat ook om begrippen als “vrouwen”, “gender” en “klimaatactivisme”. In het zuiden van Amerika speelt de druk op het onderwijs al langer. Maar nu gebeurt het op federaal niveau. Voor historici in Louisiana wordt het steeds moeilijker om hun werk te doen en vrijuit te spreken.’
Voorzichtigheid in de collegezaal
Het Witte Huis heeft het sinds januari gemunt op ‘te linkse’ universiteiten. Steen des aanstoots voor Trump is het zogenoemde DEI-beleid in het hoger onderwijs: diversity, equity and inclusion. Het ministerie van Onderwijs eist van scholen dat ze stoppen met hun diversiteitsbeleid en dat ze buitenlandse studenten rapporteren die iets strafbaars hebben gedaan. Bovendien moeten campussen extern toezicht toestaan om ‘antisemitisme’ te voorkomen.
Het leidt tot een angstige sfeer op de campus, zegt Marjoleine Kars, professor aan de geschiedenisfaculteit van het Massachusetts Institute of Technology (MIT). ‘Het is heel zorgelijk. Mensen vrezen dat universiteiten de vrijheid van meningsuiting aan banden zullen leggen. Ze zijn nu al bang om te demonstreren tegen Trump of Israël.’
‘Studenten zijn bang om te demonstreren tegen Trump of Israël’
Ook Christine Kooi ziet de stemming omslaan. De hoogleraar van Nederlandse komaf geeft les aan Louisiana State University (LSU) en spreekt van ‘vreemde tijden’. ‘We zijn voorzichtig met wat we zeggen in het klaslokaal.’ Een professor aan de rechtenfaculteit van LSU werd al gestraft nadat er een filmpje opdook waarin hij uitspraken deed over Trump-stemmers. De Republikeinse gouverneur van Louisiana maakte daar een zaak van die landelijk aandacht kreeg en tot een schorsing leidde. ‘Onze lessen en onderzoeken gaan door zoals normaal, maar iedereen is hier wel zorgvuldig en on their toes.’
Groeiende geldproblemen
Voor veel geschiedenisfaculteiten is het verlies van financiering het meest acute en voelbare gevolg van Trumps onderwijsbeleid. Aan LSU worden de budgetten voor historisch onderzoek met twee procent verlaagd en is er een opnamestop afgekondigd. ‘We hebben wel collega’s nodig’, zegt Kooi. ‘Maar we mogen niemand aannemen.’
De grootste financier van historisch onderzoek in Amerika is de National Endowment for the Humanities (NEH). Het federaal agentschap heeft onlangs een nieuwe ronde beurzen geaccepteerd, maar volgens Kars is het maar de vraag of die worden uitgekeerd. ‘Vooral beginnende historici raken daardoor in de problemen. Ik sta aan het einde van mijn carrière, maar als je nu begint, heb je echt NEH-funding nodig om een jaar lang onderzoek te kunnen doen.’ Het zal studenten afschrikken die een academische carrière overwegen, vreest Kars. ‘Maar ook op andere plekken wordt het voor jonge historici lastiger, want musea krijgen ook geen geld. Het aantal banen krimpt.’
Het Witte Huis haalt geld weg bij universiteiten, musea en regionale geschiedenisinstituten, en investeert alleen in onderzoek dat in Trumps plaatje van de geschiedenis past. ‘Daardoor dreigt de pluraliteit aan visies op de Amerikaanse geschiedenis te verdwijnen,’ zegt Kars. Ze wijst op de bouwplannen voor een beeldenpark met nationale helden en op de jubileumviering van de Amerikaanse Revolutie in 2026. ‘Ik ben bang dat de overheid daarbij mythes en feel good stories zal verkondigen, zonder ruimte te laten voor kritische geluiden.’
‘Zelfmoord voor het hoger onderwijs’
Naast budgettaire problemen maken de historici zich zorgen om hun internationale studenten. Sommigen verliezen hun verblijfstatus en moeten vrezen voor een vroegtijdig einde van hun studie. ‘Als dit zo doorgaat, komen buitenlandse studenten en academici niet meer naar de VS,’ vreest Mosterman. Terwijl juist de mensen van buiten ontzettend veel bijdragen aan ons universiteitssysteem.’
‘Zelfmoord voor het hoger onderwijs,’ beaamt Kooi. ‘Het is waanzinnig en vormt niet alleen een probleem voor buitenlandse studenten. Een van mijn collega’s houdt zich bezig met de geschiedenis van India, waar ze vandaan komt. Ze heeft een permanente Amerikaanse verblijfsvergunning, maar is geen staatsburger. Ze durft het land niet meer uit om onderzoek te doen, uit angst dat ze niet meer terugkomt.’
‘Buitenlandse studenten durven niet naar huis uit angst dat ze niet meer terug kunnen’
Kars kent jonge Duitse academici die ondanks hun verblijfsvergunning bang zijn om deze zomer hun familie op te zoeken. ‘Talent aantrekken wordt een probleem, omdat je je hier als buitenlander niet meer veilig voelt. Op MIT hebben we dit jaar weer internationale graduate students toegelaten, maar dat proces was ingewikkelder dan normaal. Buitenlandse studenten moesten twee keer nadenken of ze naar MIT wilden komen.’
Vrezen voor een exodus
De Verenigde Staten waren lang het beloofde land voor historisch onderzoek, maar die status verdampt in razend tempo. De prominente historicus Timothy Snyder kondigde al aan dat hij zijn functie in Yale verruilt voor een plek aan de universiteit van Toronto. ‘Amerika is nog steeds dé plek om onderzoek te doen,’ zegt Kooi. ‘Maar of dat zo blijft, is onzeker. Ik verwacht nog meer pushback vanuit het Witte Huis. Sommige dagen maakt me dat nerveus, maar de meeste dagen ben ik simpelweg woedend.’
‘Sommige dagen ben ik nerveus, maar de meeste dagen ben ik woedend’
Mosterman sluit een vertrek uit Amerika niet uit. ‘Daar denk ik echt over na. Hoe moeilijk dat ook is vanwege mijn familie en mijn leven hier.’ Haar collega’s vragen elkaar gekscherend of ze in een ander land staatsburgerkunnen worden. ‘Dat zijn grapjes met een kern van waarheid. Onderzoekers die een voorouder uit Italië hebben, proberen daar nu citizenship te krijgen, zodat ze de mogelijkheid hebben om weg te gaan.’
Voor veel mensen is een vertrek naar het buitenland überhaupt geen optie, zegt Marjoleine Kars. ‘Veel mensen hebben het gevoel dat ze moeten vechten voor de academische vrijheid in Amerika.’
Hopen op de rechter
De historici vestigen hun hoop op het verzet tegen Trump. Want hoewel sommige universiteiten schoorvoetend gehoor geven aan de eisen uit Washington, legt niet iedere school zich erbij neer. ‘Universiteiten beginnen gezamenlijk terug te vechten’, zegt Kars. ‘Scholen wilden eerst een low profile houden in de hoop dat Trump een ander zou pakken, maar beginnen nu te begrijpen dat ze apart kunnen hangen, of met zijn allen.’
In die juridische strijd loopt Harvard voorop. De overheid dreigt de tax exempt status van de prestigieuze privéschool te schrappen als het Trumps eisen niet inwilligt, een maatregel die de school miljoenen dollars kan kosten. Hoewel Harvard een van de weinige universiteiten is die genoeg reserves heeft om terug te vechten, lijkt ook de school in Massachusetts niet immuun voor de druk uit het Witte Huis: de DEI-afdeling veranderde haar naam eind april naar de ‘afdeling voor community en campusleven’.
Historici vestigen hun hoop op Harvard en de rechtbank
Zelfs als de rechtbank de universiteiten in bescherming neemt, is het volgens Mosterman nog niet gedaan. ‘Nog belangrijker is of het Witte Huis daarnaar zal luisteren. Zijn de checks and balances genoeg om de uitvoerende macht aan banden te leggen? Als Harvard deze strijd niet wint, is Amerika niet meer de plek waar je het nieuwste onderzoek zult zien. Waarom zou je daarvoor nog naar de Verenigde Staten willen?’
Het zijn onheilspellende berichten, maar Marjoleine Kars wil haar verhaal afsluiten met een hoopvolle boodschap. Juist onder deze omstandigheden vindt ze het belangrijk dat historici hun werk blijven doen. ‘We zijn nu extra nodig om nuance te brengen. Autoritaire regimes proberen de geschiedenis altijd naar hun hand te zetten, dus het is belangrijker dan ooit dat we laten zien hoe de geschiedenis echt was. Niet hoe sommigen zouden willen dat het geweest was.’
