‘Het was alsof ik Julius Caesar aankeek’

Welke indruk maakt hij postuum?

‘Het is een luguber beeld, en tegelijk heel menselijk. Zijn wangen en slapen zijn opvallend diep ingevallen, zijn lippen vreemd dun; dat past bij de lijkstijfheid die kort na de dood intreedt. Het is alsof zijn haar krachteloos tegen de schedel is ingezakt.’

Bracht deze sensatie u verder in uw onderzoek?

‘Zeker, deze buste visualiseert hoe misvormd ons beeld van het verleden is. Een fraaier exemplaar uit dezelfde postume reeks in het Vaticaanse museum zie je vaak op het omslag van publicaties over Caesar. Zo is ons collectieve beeld van Caesar in marmer gebeiteld: dat van de stoere leider met een tamelijk volle haardos. Maar dit geïdealiseerde beeld werd gecreëerd door zijn opvolger en stiefzoon Augustus. Die vond zijn stiefvader te kaal, en liet hem daarom postuum afbeelden met een weelderig kapsel. Het is een groot contrast met de andere Leidse buste, namelijk die van een kalende Caesar.’

 Is dat beeld realistischer?

‘Het kale exemplaar komt sterk overeen met het enige bekende Caesar-beeld dat stamt uit de tijd dat hijzelf nog leefde, en dat werd opgraven in Tusculum nabij Rome. Dat beeld heeft een verdikking van de schedel. Slechte kunstenaar, dacht men altijd. Het gevolg van een zware bevalling, reconstrueerde ik met de hulp van een kinderchirurg. Een kunstenaar verzint zoiets niet. Het beeld van de kalende Caesar is naar mijn mening gebaseerd op een zeer realistisch voorbeeld. In mijn nieuwe onderzoek laat ik zien dat enkele recent ontdekte Romeinse zegels en een munt eenzelfde afbeelding van hem tonen.’

Wat zegt de veelheid aan beelden van Caesar mét haar?

‘Het geeft aan hoe we eeuwenlang door de Romeinse propaganda zijn misleid. Als historicus moet je je realiseren dat je het verleden slechts zeer gebrekkig kent. De vondst van de kale buste in Leiden was voor mij een extra stimulans om Caesar niet te benaderen als een heldhaftige dictator, maar als een gewoon mens die fouten maakte. In De Caesarroute. Gids bij Caesar in de Lage Landen zet ik Caesar neer als de eerste ontdekkingsreiziger van de Nederlanden. Die met al zijn onzekerheden en gebrekkige kennis als veldheer naar het onbekende noorden vertrok en daar tegen de Galliërs vocht. Het was voor de Romeinen een vreemde, vijandige wereld, dicht bij de rand van de aarde.’

Door Caesar met andere ogen te bekijken, maakt u zijn militaire expedities voor de hedendaagse mens beter navoelbaar?

‘Lezers kunnen met mijn gids in Caesars voetspoor treden en hem nareizen via wandelkaarten in de Benelux en Duitsland. Midden in de prachtige natuur krijg je een indruk van zijn strategische fouten, maar ook van de slachtpartijen die hij aanrichtte. Caesar schept op over de superioriteit van zijn militaire bouwwerken, maar onderweg passeer je ook imposante hoogteburchten van zijn tegenstanders. Mijn gids vormt een aanvulling op Caesars eigen oorlogsverslag; jaarlijks stuurde hij rapportages aan de senaat, waarvan hij de steun nodig had.’

Bedreef Caesar in zijn oorlogsverslagen propaganda?

‘Hij kon geen complete veldslagen en expedities verzinnen omdat er te veel getuigen waren, zo laat ik zien. Maar Caesar kon wel de toon zetten, en Augustus deed er in de positieve beeldvorming later nog een schepje bovenop.’

Openingsbeeld: een geïdealiseerde buste van Caesar. Bron: Vaticaanse Musea.