Home Gravin achter de schermen

Gravin achter de schermen

  • Gepubliceerd op: 17 dec 2020
  • Update 13 okt 2022
  • Auteur:
    Geertje Dekkers
Gravin achter de schermen

Margaretha van Bourgondië (1374-1441) speelde op hoog niveau mee in de politiek van de Lage Landen. Zij was een dochter van Filips de Stoute, hertog van Bourgondië, en trouwde met Willem van Beieren, graaf van Henegouwen, Holland en Zeeland. De vrij onbekende gravin speelde een onderschatte rol in de diplomatie, betoogt historica Margreet Brandsma in haar proefschrift.

U betoogt dat Margaretha na de dood van haar man veel invloed uitoefende. Hoe zat dat?

Brandsma: ‘Margaretha’s dochter, Jacoba van Beieren, erfde de graafschappen van haar vader, maar haar positie werd steeds aangevochten. Margaretha verdedigde de erfopvolging door haar dochter. Daarnaast was ze een spil in de verhoudingen tussen de dynastie waar ze vandaan kwam, de Bourgondiërs, en die waarin ze getrouwd was, die van Beieren.’

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Waaruit blijkt dat?

‘Niet uit teksten van Margaretha zelf, want daarin beschreef ze zichzelf als een neutrale buitenstaander. Dat was strategie, want ze moest verschillende partijen te vriend houden, met name de twee dynastieën. Daarom opereerde ze vooral achter de schermen. Haar invloed blijkt uit reacties van anderen. Zo plaatsten twee belangrijke tegenstanders, Jan van Brabant en Jan van Beieren, Margaretha in 1420 boven aan een lijst met vijanden. Samen met een groep medestanders verklaarden de twee dat ze nooit een bondgenootschap met haar zouden sluiten. Dat bewijst dat ze haar serieus namen.’

Uiteindelijk raakte Jacoba haar graafschappen kwijt. Wat zegt dat over de positie van vrouwelijke vorsten?

‘Die was lastiger dan die van mannen. Een vrouw kon officieel macht erven, zoals Jacoba deed, maar in de praktijk werd er verwacht dat ze een sterke man naast zich zou zoeken en voor nageslacht zorgde. Dat liep bij Jacoba problematisch en hierdoor was haar positie zwak. Maar achter de schermen kon een vrouw met een sterk karakter, zoals Margaretha, zich wel degelijk laten gelden. Binnen grenzen.’

 

Machtsmiddel

Als weduwe had Margaretha van Bourgondië recht op een grote ‘douarie’; inkomsten uit grafelijke domeinen. Daar lag een belangrijke basis van haar macht, stelt Brandsma, want hiermee kon ze een indrukwekkende hofhouding voeren en bondgenoten aan zich binden, bijvoorbeeld met kostbare geschenken.

Ook andere vorstelijke weduwes konden in deze periode invloed uitoefenen dankzij hun positie en inkomsten. Maar daar lag ook hun kwetsbaarheid: toen Margaretha de belangen van haar dochter boven die van de Bourgondiërs stelde, namen die haar domeinen af en blokkeerden ze betalingen aan haar. Zo werd haar macht ingeperkt.

Dit artikel is gepubliceerd in Historisch Nieuwsblad 1-2021

Nieuwste berichten

Stilleven van Alexander Adriaenssen
Stilleven van Alexander Adriaenssen
Interview

Gevulde eieren met suiker en kaneel: zeventiende-eeuwse recepten bevatten verbazende combinaties

Voor de bouw van de Markthal in Rotterdam onderzochten archeologen de bodem en vonden er kookpotten, keukengerei en etensresten. Op deze plek werd dus ook vroeger al veel gegeten. Naar aanleiding van de vondsten is er nu een kookboek over de historische Rotterdamse cuisine. Het is volgens auteur Manon Henzen meer dan een receptenboek: ‘Historische...

Lees meer
Jacob Ruychaver met zijn gezin op een schilderij door Frans Hals
Jacob Ruychaver met zijn gezin op een schilderij door Frans Hals
Beeldessay

Pronken met onze families doen we al eeuwen

Gezellig, gelovig of rijk. Met een familieportret laten gezinnen aan de buitenwereld zien wie ze zijn. En dat ze hun leven goed voor elkaar hebben.  Wie in de zeventiende eeuw een Amsterdams grachtenhuis binnenliep, kon in de ontvangstkamer worden verwelkomd door een groot schilderij van de bewoners. Bijvoorbeeld van een strenge vader in donkere mantel...

Lees meer
Filmposter Zwei zu eins
Filmposter Zwei zu eins
Recensie

Duitsers op het dievenpad in schelmenfilm Zwei zu eins

Over het leven in de DDR bestaan veel grimmige films, maar Zwei zu eins bewijst dat je er ook een schelmenkomedie over kunt maken. De film speelt zich af in de zomer van 1990 in het Oost-Duitse Halberstadt. De aanstaande Duitse eenwording gaat in het stadje gepaard met massaontslagen en failliete fabrieken. Drie gedesillusioneerde werkloze...

Lees meer
Cover HN78 2025
Cover HN78 2025
Interview

Broedermoord en ruzie over de erfenis: familiedrama’s zijn van alle tijden

De zomereditie van Historisch Nieuwsblad is gevuld met artikelen over familie. Volgens eindredacteur Mirjam Janssen is het een prachtig thema omdat veel geschiedenis daar nu eenmaal begint. ‘Iemands status en opvoeding, en de mogelijkheden die hij of zij krijgt in het leven hangen voor een groot deel af van de familie. We laten zien hoe families...

Lees meer